Temat 9: “Stan zdrowotny lasów Polski”.

1. Rodzaje czynników stresowych oddziałujących na środowisko leśne

Zagrożenie środowiska leśnego w Polsce należy do najwyższych w Europie. Wynika to przede wszystkim z położenia Polski na granicy dwóch klimatów, kontynentalnego i morskiego, a w konsekwencji – stałego i równoczesnego oddziaływania wielu czynników powodujących niekorzystne zjawiska i zmiany w stanie zdrowotnym lasów.   

Negatywnie oddziałujące czynniki, określane często jako stresowe, można sklasyfikować z uwzględnieniem:

a) pochodzenia – jako abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne;

b) charakteru oddziaływania – jako fizjologiczne, mechaniczne i chemiczne;

c) długotrwałości oddziaływania – jako chroniczne i okresowe;

d) roli, jaką odgrywają w procesie chorobowym – jako predyspozycyjne, inicjujące i współuczestniczące.

2. Zagrożenia abiotyczne

W 2019 r. głównymi czynnikami abiotycznymi o zasięgu krajowym były skrajna susza i silne wiatry. W drzewostanach w wieku powyżej 20 lat, zarządzanych przez Lasy Państwowe, odnotowano 113,4 tys. ha drzewostanów uszkodzonych przez czynniki abiotyczne, w tym przez zakłócenia stosunków wodnych 62,5 tys. ha i przez wiatr 42,3 tys. ha.

3. Zagrożenia biotyczne-zagrożenia lasów przez szkodniki pierwotne.

W 2019 r. całkowita powierzchnia występowania szkodników pierwotnych przekroczyła 465 tys. ha. W związku z wysokim zagrożeniem ze strony 38 gatunków/ grup szkodliwych  owadów zaistniała konieczność przeprowadzenia zabiegów ograniczania ich liczebności.

Całkowita powierzchnia drzewostanów, w których w 2019 r. wykonano chemiczne, biologiczne i mechaniczne zabiegi ochronne, przekroczyła 244 tys. ha. Dotyczyły one w głównej mierze imagines chrabąszczy Melolontha spp., foliofagów sosny oraz szkodników drzew w szkółkach, uprawach i młodnikach.  Największą powierzchnię drzewostanów objętych zabiegami ochronnymi odnotowano na terenie RDLP Lublin (61,1 tys. ha), Radom (38,9 tys. ha), Krosno (24 tys. ha), Poznań (22,6 tys. ha), Zielona Góra (17,9 tys. ha), Toruń (14,4 tys. ha) i Olsztyn (11,9 tys. ha). Na terenie pozostałych 10 RDLP sumaryczne powierzchnie wykonanych zabiegów ochronnych nie przekraczały 8 tys. ha.

Głównymi szkodnikami pierwotnymi nękającymi lasy na terenie 13 RDLP były imagines chrabąszczy Melolontha spp. W związku z rójką głównego szczepu tych owadów całkowita powierzchnia ich zwalczania na terenie 10 RDLP wyniosła 146 tys. ha. Istotne zagrożenie w drzewostanach dębowych RDLP Poznań i Zielona Góra stanowiły również zwójki dębowe Tortricidae spp., zwalczane na powierzchni 2,9 tys. ha. Drugą co do ważności grupą owadów, po imagines chrabaszczy, były foliofagi drzewostanów sosnowych. Zabiegami ochronnymi objęto 86,2 tys. ha drzewostanów, w tym przeciwko brudnicy mniszce Lymantria monacha – 56,6 tys. ha, strzygoni choinówce Panolis flammea – 17,6 tys. ha, borecznikom sosnowym Diprionidae – 3,9 tys. ha i barczatce sosnówce Dendrolimus pini – 2,1 tys. ha. Lokalnie istotne znaczenie miała osnuja Acantholyda posticalis, zwalczana na powierzchni 6 tys. ha. Całkowita powierzchnia szkółek, upraw i młodników sosnowych objętych zabiegami ochronnymi wyniosła 4,9 tys. ha, w tym zabiegi ochronne przeciwko smolikowi znaczonemu  Pissodes castaneus zastosowano na powierzchni 2,7 tys. ha. Drugim istotnym gospodarczo szkodnikiem były szeliniaki Hylobius spp., zwalczane na powierzchni 1,8 tys. ha. W szkółkach i uprawach założonych na terenie 44 nadleśnictw zabiegi ochronne przeciwko szkodnikom korzeni drzew i krzewów leśnych (głównie pędrakom Melolontha spp.) przeprowadzono na powierzchni 206 ha. Łączna powierzchnia drzewostanów świerkowych, modrzewiowych i jodłowych objęta zabiegami ograniczania liczebności szkodliwych owadów wyniosła 126 ha. Na największej powierzchni – 91 ha – zwalczano obiałkę pędową Dreyfusia nordmannianae.

4. Zagrożenia lasów przez szkodniki wtórne

W 2019 r. całkowita powierzchnia występowania szkodników wtórnych osiągnęła poziom 107 tys. ha. W związku z wysokim zagrożeniem ze strony tej grupy owadów konieczne było podjęcie działań zapobiegających rozwojowi ich gradacji, zwłaszcza w drzewostanach sosnowych, świerkowych i dębowych. Ogółem w ramach cięć sanitarnych pozyskano 7,7 mln m3 drewna, w tym 4,5 mln m3 posuszu i 3,2 mln m3 złomów i wywrotów . Posusz czynnie zasiedlony przez szkodniki wtórne stanowił ponad połowę (56%) posuszu pozyskanego w 2019 r. Złomy i wywroty powstałe na skutek oddziaływania silnego wiatru były czynnie zasiedlone przez owady kambio- i ksylofagiczne w niewielkim stopniu (11%). Najsilniej zagrożone były RDLP Wrocław (1,6 mln m3), Katowice (1,1 mln m3) i Toruń (0,8 mln m3)

5. Zagrożenia lasów przez grzybowe choroby infekcyjne

W 2019 r. choroby infekcyjne wystąpiły na łącznej powierzchni 222,5 tys. ha. Wzrost powierzchni uszkodzonych drzewostanów był następstwem obserwowanego od kilku lat zjawiska posuchy oraz anomalnych rozkładów temperatury i opadów. W 2019 r. odnotowano wzrost areału występowania zwłaszcza dwóch chorób atakujących korony drzew leśnych – zamierania pędów sosny (in plus 1191%) i mączniaka prawdziwego dębu (770%). Natomiast duży spadek występowania zanotowano w wypadku groźnej choroby sosny pospolitej – osutki sosny (in minus 87%). Stan zdrowotny drzewostanów w 2019 r. w poszczególnych RDLP był bardzo zróżnicowany. Zdecydowana poprawa nastąpiła na terenie trzech RDLP: Zielona Góra (zmniejszenie powierzchni szkód powodowanych przez osutki sosny i mączniaka prawdziwego dębu), Białystok i Warszawa, gdzie odnotowano zmniejszenie występowania osutek sosny. Największy, ponad 2,5-krotny wzrost powierzchni zagrożenia, stwierdzono natomiast w RDLP Wrocław; został on spowodowany głównie przez wzrost powierzchni drzewostanów zagrożonych chorobami korzeni. Również w lasach tej dyrekcji stwierdzono największy udział powierzchni drzewostanów uszkodzonych przez patogeny grzybowe w stosunku do ogólnej powierzchni leśnej (18,1%). W pozostałych regionalnych dyrekcjach LP stan zdrowotny utrzymał się na poziomie z roku poprzedniego, ok. 15%.

6. Zagrożenia lasów przez inne organizmy

Przeprowadzona w sierpniu 2019 r. inwentaryzacja drzewostanów iglastych pod kątem ich zasiedlenia przez jemiołę rozpierzchłą Viscum album L. ssp. austriacum wykazała obecność tych półpasożytniczych roślin na powierzchni ponad 166 tys. ha. Spośród tych drzewostanów aż 123 tys. ha uległo trwałemu uszkodzeniu. Najsilniejsze porażenie stwierdzono w drzewostanach iglastych RDLP Wrocław (30,6 tys. ha), Lublin (24,4 tys. ha) i Poznań (23,7 tys. ha). Na terenie czterech RDLP, tj. Białystok, Gdańsk, Olsztyn i Szczecinek, nie zaobserwowano występowania jemioły.

7. Zagrożenia lasów powodowane przez zwierzynę

W 2019 r. uszkodzenia lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe spowodowane przez zwierzynę zostały odnotowane na łącznej powierzchni 65 tys. ha. Gatunki łowne, czyli jelenie, daniele, sarny, dziki i zające, uszkodziły drzewostany na powierzchni 43,7 tys. ha, w tym uprawy na 23,7 tys. ha, młodniki na 16,6 tys. ha, oraz drzewostany starsze na 3,5 tys. ha. Gatunki podlegające różnym formom ochrony (łosie, żubry i bobry) doprowadziły do uszkodzenia drzewostanów na powierzchni 21,3 tys. ha, w tym uprawy na 4,4 tys. ha, młodniki na 7 tys. ha i drzewostany starsze na 9,9 tys. ha.

Źródło: https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/Media/Default/Publikacje/raport_o_stanie_lasow_2019.pdf