Temat 12: “Szkodniki nasion-przegląd gatunków”.
Szkodniki nasion drzew leśnych powodują zmniejszenie ilości i obniżenie czystości oraz jakości nasion, a także mogą ułatwić infekcję grzybom w przechowywanych zapasach nasion.
Największe szkody wyrządzane są przez owady w latach małego urodzaju. Ma to szczególnie duże znaczenie w stosunku do drzew, u których obfite lata nasienne występują w dużych odstępach czasu, np. jodła lub buk. Większość szkodników nasion charakteryzuje zdolność przelegiwania któregoś ze stadiów rozwojowych, co pozwala na przeżycie nieodpowiednich warunków atmosferycznych w danym roku oraz na przetrwanie do roku obfitującego w nasiona.
W Polsce znanych jest ponad 40 gatunków szkodników nasion i owoców drzew leśnych. Najważniejszymi i najczęściej spotykanymi są: smolik szyszkowiec, słonik żołędziowiec i szyszeń pospolity, czyli omacnica szyszeń.
Smolik szyszkowiec – Pissodes validirostris, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae)
Morfologia. Chrząszcz długości około 5-6 mm, z charakterystyczną dla rodziny głową przekształconą w ryjek. Pokrywy rdzawobrunatne, stopy i koniec ryjka czarne.
Biologia. W końcu maja chrząszcze odbywają lot godowy, po którym prowadzą żer uzupełniający na młodych pędach lub zielonych szyszkach sosny pospolitej i rzadziej – także innych gatunków sosen. Następnie samice składają jaja w jednorocznych szyszkach, w których rozwija się kilka larw tego owada. Uszkadzają one głównie trzpień szyszki, ale także wyżerają łuski nasienne i nasiona. Tam też następuje przepoczwarczenie. Owad doskonały opuszcza szyszkę okrągłym otworem zwykle w sierpniu lub we wrześniu i zimuje w ściółce lub wśród odpadów na ziemi. Z późno złożonych jaj larwy nie zdążają już się przepoczwarczyć i zimują w szyszkach. Opanowane szyszki ulegają deformacji i szybciej opadają, a część nasion zostaje zniszczona.
Szyszeń pospolity — Dioryctria abietella, rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Omacnicowate (Pyralidae)
Morfologia. Motyl o długości ciała około 15 mm i rozpiętości skrzydeł 25—30 mm, barwy szarej, na których widoczne są białe prążki z nerkowatą plamką w części środkowej.
Biologia. Lot motyli trwa od końca maja do początku września. Jaja składane są w lipcu i w sierpniu u podstawy szyszek wszystkich krajowych drzew iglastych, zwłaszcza świerka, a także niektórych iglastych egzotów. Gąsienice wgryzają się do wnętrza szyszki, gdzie wyżerają szerokie chodniki w łuskach nasiennych. Odgryzają też nasiona w części przyległej do skrzydełka bądź też wypadają zupełnie wnętrza nasion. Uszkodzone łuski nasienne przypominają kształtem kotwicę. Gąsienice nie niszczą trzpienia. Wnętrze uszkodzonej szyszki wypełnione jest żywicą. Uszkodzone szyszki świerka i jodły są często skrzywione. Gąsienice szyszenia uszkadzają też pędy wierzchołkowe młodych drzew iglastych. Przepoczwarczenie następuje pod opadłą szyszką, zwykle w ściółce, w płaskim, okrągławym oprzędzie. Po przezimowaniu gąsienica opuszcza oprzęd i sporządza drugi, wrzecionowato wydłużony, w którym się przepoczwarcza. W ciągu lata wylęga się motyl. Szyszeń pospolity ma jednoroczną generację, jednakże w lata upalne możliwe jest występowanie dwóch pokoleń w roku.
Znaczenie gospodarcze. Szczególnie duże szkody owad ten może wyrządzać w drzewostanach świerkowych, gdzie niejednokrotnie w większości szyszek znajdują się gąsienice szyszenia. Omawiany szkodnik ma wiele wrogów naturalnych, zwłaszcza pasożytów z rodzin gąsieniczkowatych i męczelkowatych oraz muchówek.
Słonik żolędziowiec — Curculio (=Balaninus) glandium, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae)
Morfologia. Chrząszcz długości 5—8 mm, barwy czerwonobrunatnej lub żółtoszarej. Przód głowy wyciągnięty w ryjek z kolankowato wykształconymi czułkami.
Biologia. Owady doskonałe pojawiają się na wiosnę. Żywią się m.in. zawiązkami żołędzi, które masowo niszczą. Samice składają jaja do nie wyrośniętych jeszcze żołędzi. Larwy żerują w żołędziach od sierpnia do września. Po opuszczeniu opadłych żołędzi wchodzą do gleby, gdzie następuje przepoczwarczenie, a następnie przekształcenie poczwarki w chrząszcza, który zimuje. Dopiero następnego roku wychodzi on na powierzchnię ziemi. Słonik żołędziowiec ma w zasadzie dwuletnią generację, jednakże część populacji szkodnika może przelegiwać do 3 lat.
Znaczenie gospodarcze. Pospolity na terenie całego kraju, w razie masowego pojawu jest w stanie zniszczyć większość żołędzi krajowych gatunków dębów, a także dębu czerwonego. Opanowane przez słonika żołędzie opadają zwykle wcześniej. Łatwo je poznać po otworku, przez który larwa wydostaje się na zewnątrz. Chore żołędzie można oddzielić od zdrowych przez zanurzenie w wodzie. Żołędzie ciężkie, nie uszkodzone, opadają na dno, a zasiedlone lżejsze pływają na powierzchni. Niezbędne jest jednakże dokładne przesortowanie zbioru. Opanowane żołędzie cechuje obecność ciemnych plamek w miejscach składania jaj.
Źródło:
Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.