Temat 56: Szkodniki techniczne drzew iglastych-przegląd gatunków.

Szkodniki techniczne drzew iglastych

W drzewostanach iglastych osłabionych działaniem różnych czynników biotycznych i abiotycznych, a także w lasach zaniedbanych pod względem higieny często dochodzi do masowych pojawów owadów żerujących w świeżym drewnie i powodujących duże szkody. Podobnie jak szkodniki wtórne fizjologiczne lub fizjologiczno-techniczne, tak i szkodniki wtórne techniczne chętnie zasiedlają drewno drzew ściętych, złomy, wywroty oraz najbardziej osłabione drzewa stojące na pniu. Znane są przypadki masowego ich występowania na składnicach surowca drzewnego, zarówno znajdującego się na terenach leśnych, jak i poza lasem. Szkodniki te odznaczają się zwykle dużym polifagizmem i zasiedlają drewno różnych gatunków drzew iglastych, czasem także liściastych. Do najpospolitszych i wyrządzających największe szkody należą: drwalnik paskowany, rytel pospolity i trzpienniki.

Szkodniki techniczne mogą też wyrządzać duże szkody w budownictwie, komunikacji, górnictwie itp. Niszczą konstrukcje drewniane, wyroby gotowe, zabytkowe budowle i dzieła sztuki (rzeźby). Z tej grupy szkodników należy wymienić przede wszystkim spuszczelai kołatki, z którymi walka jest bardzo uciążliwa i prowadzi się ją właściwie już poza lasem.

Drwalnik paskowany – Trypodendron lineatum, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Kornikowate (Scolytidae)

Morfologia. Długość ciała chrząszcza wynosi około 3 mm. Jest on barwy brunatnej, z wyraźnymi ciemniejszymi paskami ciągnącymi się przez głowę, przedplecze i pokrywy. Koniec pokryw jest zaokrąglony.

Biologia. Drwalnik paskowany należy do gatunków najwcześniej rojących się. Lot odbywa się w kwietniu, a w przypadku bezśnieżnej i ciepłej zimy – nawet w marcu. Po kopulacji samica drąży chodnik wejściowy do drewna na głębokości 1—4 cm, a następnie odnogi chodników macierzystych, które przebiegają zwykle pomiędzy słojami rocznymi. Od góry i od dołu chodnika samice wygryzają w regularnych na ogół odstępach nyże jajowe, układem swym przypominające drabinkę, i do nich składają po jednym jaju, w łącznej liczbie 30—50. Z drążonych chodników samczyki usuwają na zewnątrz białą mączkę. Lęgnące się larwy do końca swego życia pozostają w nyżach jajowych, które nieco powiększają. W nich też następuje przepoczwarczenie owada.

Larwy drwalnika paskowanego żywią się grzybnią grzyba Monilia ferruginea, którego zarodniki przenosi ze sobą samica. Po wgryzieniu się owada do drewna zarodniki kiełkują w grzybnię, która stanowi pokarm zarówno dla larw, jak i postaci doskonałych. Po pewnym czasie grzybnia zamiera, a całość żerowiska przybiera ciemną barwę. Pełny cykl rozwojowy drwalnika paskowanego trwa zazwyczaj nie dłużej niż 3 miesiące. Zwykle w końcu czerwca pojawiają się młode chrząszcze. W tym samym roku drwalnik paskowany wyprowadza jeszcze generację siostrzaną. Chrząszcze zimują w ściółce, przeważnie w pobliżu pni drzew. Na składnicach surowca drzewnego chrząszcze spędzają okres zimy wśród kory i trocin.

Znaczenie gospodarcze. Drwalnik paskowany jest szkodnikiem sosny, świerka i jodły. Zasiedlone drzewa łatwo jest rozpoznać po białej mączce wysypującej się z otworków wejściowych. Duże szkody owad ten wyrządza w Świerczynach górskich dotkniętych klęską huraganów i okiści. Do jego licznego pojawu dochodzi także w drzewostanach sosnowych obżartych w silnym stopniu przez niektóre gatunki szkodników pierwotnych oraz W miejscach wtórnego zabagnienia. Drwalnik paskowany unika miejsc silnie nasłonecznionych i przewiewnych, gdzie stosunkowo szybko przesycha grzybnia stanowiąca jego pokarm. Chętnie zasiedla pniaki znajdujące się w miejscach ocienionych, a także nie uprzątnięte z lasu i ze zrębów odpady, wałki i tylce pozłomowe.

Zapobieganie polega przede wszystkim na usuwaniu z lasu drewna nie korowanego przed rójką drwalnika, przestrzeganiu zasad higieny lasu, składowaniu drewna w miejscach nasłonecznionych i przewiewnych. Dobre wyniki daje zapobiegawcze traktowanie nie zmygłowanego drewna insektycydami kontaktowymi, a także opryskiwanie zasiedlonego drewna i pniaków. Podstawowym sposobem zwalczania drwalnika paskowanego jest wywożenie z lasu drewna zasiedlonego w celu jak najspieszniejszego przetarcia go w tartaku i przesuszenia.

Trzpiennik olbrzymi — Sirex gigas, rząd: Błonkoskrzydłe (Hymenoptera), rodzina: Trzpiennikowate (Siricidae)

Morfologia. Długość ciała tej błonkówki dochodzi do 4 cm. Ciało ma walcowate, skrzydła przejrzyste, czułki długie, szczeciniaste. Samica jest większa od samca. Przedplecze oraz segmenty |11 i IV na odwłoku są czarne, a reszta ciała jest barwy żółtej. Samiec ma odwłok czerwonożółty, a jedynie nasada i zakończenie są barwy czarnej. Na odwłoku samicy osadzone jest mocne, długie pokładełko. Larwy trzpienników są białe, miękkie, bez oczu, o trzech parach zmarniałych nóg tułowiowych i krótkim, ciemnym kolcu na końcu ciała. Wyrośnięta larwa osiąga 4 cm długości.                         

Biologia. Rójka przypada na miesiące letnie. Lot owadów jest szybki, zwinny, głośny i odbywa się przeważnie w miejscach nasłonecznionych, zarówno w lesie jak i na składnicach nie korowanego surowca iglastego. W celu złożenia jaj samica wbija pokładełko do drewna na głębokość 4—10 mm. Larwy żerują w drewnie, drążąc okrągłe otworki ściśle wypełnione mączką. Chodniki osiągają niekiedy długość do 40 cm i średnicę 0,7 cm. Przepoczwarczenie następuje w końcowej części chodnika, pod korą. Zależnie od stopnia nawilgocenia drewna generacja może być 2-6-letnia.

Czynniki ograniczające. Spośród wrogów naturalnych trzpienników na czoło wysuwają się dzięcioły, które wydobywają z zasiedlonych drzew larwy i poczwarki, kując głębokie otwory w drewnie. Pewne znaczenie mogą mieć także pasożyty.

Znaczenie gospodarcze. Trzpiennik olbrzymi opada zwykle silnie osłabione lub nawet martwe drzewa stojące oraz drewno sortymentowe, pozostające w okresie rójki w lesie lub na składnicach. Na terenach uprzemysłowionych zasiedla on niejednokrotnie drzewa osłabione, o zielonych jeszcze, choć przerzedzonych koronach. Najczęściej zasiedlane są drzewa rosnące na obrzeżach i w przerzedzeniach, od strony nasłonecznionej, a także drzewa z martwicą boczną. Szkodnik ten występuje głównie na świerku i jodle, a niekiedy także na sośnie, powodując zmniejszenie wartości technicznej drewna.

Zapobieganie polega na przestrzeganiu zasad higieny lasu, utrzymywaniu zwarcia w drzewostanach, usuwaniu drzew z martwicą boczną i uszkodzeniami mechanicznymi oraz wywozie nie korowanego drewna z lasu, a także na zabezpieczaniu zmygłowanego drewna preparatami owadobójczymi o działaniu kontaktowym.

W drzewostanach iglastych mogą także występować licznie inne gatunki trzpienników.

Rytel pospolity – Hylecoetus dermestoides, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Drwionkowate (Lymexylonidae)

Morfologia. Długość chrząszcza wynosi 8-16 mm; jest on walcowaty, wydłużony, barwy żółtobrązowej lub prawie czarnej. Larwy są żółtawobiałe o kulistej głowie, bez oczu, nieco łukowato zgięte. Przedplecze jest silnie rozszerzone, nogi dobrze rozwinięte. Na odwłoku znajduje się stożkowaty wyrostek, którym larwa wypycha z żerowisk na zewnątrz białe trocinki. Wyrośnięte larwy osiągają długość do 2 cm.

Biologia. Roi się od kwietnia do czerwca. Jaja składa pojedynczo lub po kilka w szpary kory drzew różnych gatunków iglastych, a niekiedy także liściastych, w łącznej liczbie 100—120. Larwy drążą chodniki w bielastej części drewna. Żerowiska rytla widoczne są zarówno tuż pod powierzchnią kory, jak i w głębi drewna.

Larwy odżywiają się drewnem oraz, rozwijającą się na ściankach oczyszczonych z trocin chodników, grzybnią grzyba Endomyces hylecoeti. Zarodniki tego grzyba przenosi samica rytla. Przepoczwarczenie następuje w drewnie po przezimowaniu larwy. Chrząszcz wychodzi na zewnątrz poszerzonym okrągłym otworem wygryzionym przez larwę. Normalny rozwój rytla trwa rok, ale w przypadku nie sprzyjających warunków może się przedłużyć do 2, a nawet 3 lat.

Znaczenie gospodarcze. W warunkach naszego kraju rytel jest niekiedy poważnym szkodnikiem drewna świerkowego, ale zasiedla też drewno jodły, buka, brzozy i innych gatunków drzew. Chętnie opanowuje także niekorowane pniaki. Drewno zniszczone przez tego owada nie ma żadnej wartości użytkowej (kwalifikuje się tylko na opał). Zapobieganie polega na jak najszybszym wywozie z lasu pozyskanego drewna oraz korowaniu pniaków. Do zwalczania wykorzystywane są insektycydy kontaktowe, które przedostają się do wnętrza drewna przez otwory i zabijają przebywające tam owady. Przecieranie i łupanie drewna zasiedlonego ma na celu jego szybkie przesuszenie i utrudnienie lub wręcz uniemożliwienie dalszego rozwoju grzybni i życia larw.

Źródło: Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.