Temat 17: “Zwójki- porównanie biologii gatunków”.

Zwójka sosnóweczka — Rhyacionia buoliana, rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Zwójkowate (Tortricidae)

Morfologia. Jest to motyl o rozpiętości skrzydeł 18–23 mm; barwa pierwszej pary skrzydeł ceglastoczerwona z zarysowanymi wyraźnie poprzecznymi, srebrnobiałymi liniami. Skrzydła drugiej pary są jednolicie szarawe.

Biologia. Rójka odbywa się o zmierzchu, od połowy czerwca do połowy lipca. Samica składa jaja na korze młodych pędów, przeważnie u podstawy pochewek igieł, niekiedy także na igłach, pojedynczo lub po kilka w rzędzie. Po około 2 tygodniach lęgną się gąsienice, które drążą miny w nasadowych częściach pobliskich igieł. Następnie pod osłoną sporządzonego przez siebie oprzędu gąsienica wgryza się do wierzchołka bocznego pączka, gdzie zimuje. Wiosną gąsienica opuszcza stare żerowisko i wgryza się do innego pączka tego samego okółka. Później rozwijające się gąsienice atakują młode pędy, do których wnętrza się wgryzają. Intensywnie żerując, gąsienica rozwija się bardzo szybko. Dorosła gąsienica charakteryzuje się wrzecionowatym kształtem, jest barwy ciemnobrunatnej i osiąga długość do 20 mm. Przepoczwarczenie następuje w silnie zażywiczonym miejscu ostatniego żeru. W stadium poczwarki owad pozostaje około 2 tygodni.

Czynniki ograniczające. Zwójka sosnóweczka ma wielu wrogów naturalnych. Na szczególną jednak uwagę zasługuje kruszynek – pasożyt jaj oraz niektóre gąsieniczniki, bleskotki i muchówki — pasożyty larw i poczwarek.

Znaczenie gospodarcze. Zwójka sosnóweczka zazwyczaj najliczniej występuje w uprawach i młodnikach sosnowych w wieku 6—12 lat, choć można ją niekiedy spotkać w tyczkowinach i drągowinach, a także w szkółkach. Chętnie zasiedla również górującą w uprawach sosnę Banksa. Na terenach uprzemysłowionych występuje zwójka sosnóweczka niejednokrotnie jako szkodnik chroniczny razem ze skośnikiem tuzinkiem, z którym jest często utożsamiana. Do wzmożonych pojawów zwójki dochodzi także w młodnikach silnie przerzedzonych, na ubogich glebach piaszczystych. Następstwem uszkodzeń pączków i pędów jest powstawanie charakterystycznych zniekształceń. Na terenach powtarzających się częstych gradacji zwójki sosnóweczki powstają drzewostany negatywne.

Zapobieganie masowym pojawom zwójki sosnóweczki polega na zakładaniu upraw wielogatunkowych oraz utrzymaniu młodników w pełnym zwarciu. Przed założeniem upraw zaleca się usunięcie wszystkich nalotów i przedrostów, które górując nad otoczeniem, stanowią ogniska gradacyjne szkodnika.

Do zwalczania stosowane są chemiczne środki owadobójcze w postaci oprysków lub drobnokroplistego zraszania. Za granicą dokonywane były próby wykorzystania do walki z tym szkodnikiem insektycydów granulowanych. Uzyskanie zadowalających wyników w likwidowaniu nadmiaru liczebności tego szkodnika w znacznym stopniu uzależnione jest od doboru terminu zwalczania i układu warunków atmosferycznych. Zwalczanie prowadzi się latem, w okresie przechodzenia gąsienic z minowanych igieł do pączków lub wiosną, podczas przechodzenia gąsienic zwójki sosnóweczki z jednych pączków do drugich.

Zwójka odrośleczka — Blastethia furionella (=Evetria turionana), rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Zwójkowate (Tortricidae)

Morfologia. Motyl ten ma rozpiętość skrzydeł 18—20 mm. Na brunatnożółtych skrzydłach pierwszej pary znajdują się dwie szerokie, rdzawe przepaski, a w części wierzchołkowej – rysunek utworzony ze stalowoszarych przepasek i plam. Biologia. Rójka przypada na początek maja. Samice składają pojedynczo jaja na wewnętrznej stronie zeszłorocznych igieł znajdujących się na pędach szczytowego okółka. Po około 2 tygodniach lęgnące się gąsienice wchodzą na rozwijające się pędy majowe i wgryzają się do nasadowej części młodych igieł, gdzie przebywają do około połowy czerwca. Następnie wgryzają się do głównego lub (rzadziej) do bocznego pączka, który przed nastaniem jesiennych i zimowych chłodów całkowicie wygryzają. Po przezimowaniu gąsienica odbywa jeszcze krótki żer i przepoczwarcza się w pączku. W stadium poczwarki owad pozostaje około 2 tygodni.

Znaczenie gospodarcze. Zwójka odrośleczka zasiedla najczęściej uprawy sosnowe w wieku 6—12 lat. W przypadku zniszczenia przez gąsienicę pączka głównego drzewko zatraca możliwości wykształcenia pędu szczytowego. Na terenach masowego, chronicznego występowania tego szkodnika powstają widoczne zahamowania wzrostu drzewek i deformacje pędów.

Zwalczanie prowadzi się przez wyłamywanie zasiedlonych pączków. Rozmiar szkód zmniejsza się poważnie dzięki czyszczeniom i usuwaniu drzew zdeformowanych.

Zwójka pędówka – Rhyacionia (= Evetria) duplana, rząd: Łuskoskrzydle (Lepidoptera), rodzina: Zwójkowate (Tortricidae)

Morfologia. Motyl ma rozpiętość skrzydeł około 15 mm. Przednia para skrzydeł jest barwy ołowianoszarej z rdzawoczerwonymi przepaskami, druga para jest szara.

Biologia. Lot zwójki pędówki zaczyna się w końcu kwietnia. Jaja składa pojedynczo na ubiegłorocznych igłach. Gąsienice lęgną się w końcu maja i na początku czerwca i zaraz wgryzają się do wnętrza igieł, które drążą, po uprzednim otoczeniu żerowisk oprzędem wypełnionym ekskrementami. Wyrośnięta gąsienica wgryza się do wierzchołka rozwijającego się pędu i drąży W jego wnętrzu chodnik w kierunku części nasadowej pędu. Niekiedy w jednym pędzie może żerować kilka gąsienic.

Wydrążona część pędu więdnie i zagina się ku dołowi, a igły przebarwiają się na brunatno lub żółto. Dorosła gąsienica zwójki pędówki opuszcza swój chodnik i po nitce z przędzy spuszcza się na ziemię, gdzie na głębokości ok. 0,5 cm następuje przepoczwarczenie w pobliżu strzałki uszkodzonego drzewka.

Znaczenie gospodarcze. Zwójka pędówka występuje najliczniej w 3—5-letnich uprawach sosny pospolitej. Szkodnik ten chętnie zasiedla uprawy założone na nieużytkach i gruntach porolnych. Opanowywane są przez niego najczęściej pędy wierzchołkowego okółka. Po zniszczeniu pędu głównego drzewka nie wykształcają wierzchołka, niekiedy powstają dwójki lub deformacje strzał.

Zwalczanie. W przypadku pojawu szkodnika na niewielkich powierzchniach upraw można stosować wyłamywanie pędów zasiedlonych. Dobre efekty uzyskuje się stosując insektycydy kontaktowe w postaci oprysku lub drobnokroplistego zraszania w okresie przechodzenia gąsienic z igieł do pączków

Zwójka żywiczaneczka – Petrova (=Evetria) resinella, rząd: Łuskoskrzydle (Lepidoptera), rodzina: Zwójkowate (Tortricidae)

Morfologia. Rozpiętość skrzydeł tego motyla wynosi 16-20 mm; pierwsza para skrzydeł szarobrunatna z nieregularnymi przepaskami barwy szarej i srebrzystej.

Biologia. Lot odbywa się w maju i w czerwcu, na większości terytorium Polski – w lata parzyste. Samica składa jaja pojedynczo w wierzchołkowej części młodych pędów. Świeżo wylęgłe gąsieniczki wgryzają się pod korę, powodując charakterystyczny, obfity wyciek żywicy. Po przezimowaniu gąsienica nadal żeruje w tym samym miejscu, co powoduje stopniowe powiększanie się ,,orzeszka żywicznego”, osiągającego zwykle około 2 cm średnicy. Wyrośnięta gąsienica, barwy żółtej, zimuje po raz wtóry. Przepoczwarczenie następuje dopiero wiosną trzeciego roku kalendarzowego, a więc owad ma generację dwuletnią. Poczwarka ciemna, jakby nieco spłaszczona, pozostaje w orzeszku około dwóch tygodni.

Znaczenie gospodarcze. Zwójka żywiczaneczka najczęściej występuje w młodnikach sosny pospolitej na słabych siedliskach, zwłaszcza na wydmach nadmorskich, a także na terenach znajdujących się w zasięgu oddziaływania przemysłowych zanieczyszczeń powietrza. Niekiedy liczniej zasiedla także drzewa rosnące na obrzeżach drzewostanów. W miejscach żeru gąsienic pędy zostają często obłamane lub końce ich usychają. Mimo dużego rozpowszechnienia zwójki żywiczaneczki na terenie kraju gospodarcze znaczenie jej nie jest duże, tym bardziej, że przeważnie opanowywane są pędy boczne. Na małych powierzchniach upraw zwójkę żywiczaneczkę można zwalczać przez wyłamywanie i niszczenie orzeszków żywicznych.

Źródło:

Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.