Temat 15: “Szkodniki upraw i młodników sosnowych- szeliniak sosnowiec i sieciech niegłębek”.

Szkodniki upraw i młodników sosnowych

Liczne owady zaliczane do tej grupy występują wprawdzie w drzewostanach różnych klas wieku, jednakże największe znaczenie mają w uprawach i młodnikach.

Znaczenie gospodarcze szkodników upraw i młodników sosnowych w niektórych okolicach kraju jest bardzo duże. Tak np. młode drzewostany sosnowe znajdujące się w zasięgu oddziaływania przemysłowych zanieczyszczeń powietrza są chronicznie uszkadzane przez owady zaliczane do grupy szkodników nękających, takich jak zwójki sosnowe, skośnik tuzinek lub korowiec sosnowy. Wprowadzane na coraz to większą skalę pozyskiwanie drewna w okresie wiosny i lata sprzyja wzmożonemu występowaniu niektórych owadów, przede wszystkim jednak szeliniaków i zakorków.

Zapobieganie polega głównie na właściwym przygotowaniu gleby przed założeniem upraw, likwidacji przedrostów stanowiących niejednokrotnie ogniska rozrodu szkodników oraz utrzymaniu zwarcia. W stosunku do ryjkowców profilaktyka sprowadza się do karczowania pniaków, przestrzegania nawrotów cięć, likwidowania chwastów.

Szkodniki minujące igły i pączki zwalcza się insektycydami o działaniu wgłębnym, pozostałe zaś — preparatami kontaktowymi.

Szeliniak sosnowiec – Hylobius abietis, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae)

Morfologia. Chrząszcz jest owalnego kształtu, silnie zbudowany, o długości 8—15 mm. Ubarwienie ma ciemnobrunatne lub czarne, matowe. Głowa wyciągnięta w dość długi ryjek zakończony kolankowato załamanymi, buławkowatymi czułkami.

Biologia. Postać doskonała pojawia się w kwietniu i w maju. Na żer uzupełniający udaje się zwykle pieszo. Ze skrzydeł korzysta na ogół rzadko. Chrząszcze żerują na młodych drzewkach, ogryzając na strzałkach i bocznych pędach korę płatami aż do bielu. W miejscach zranień pojawia się obficie żywica, która z czasem bieleje. Siewki mogą zostać całkowicie zniszczone wskutek przegryzienia strzałek.

Po dokonaniu żeru uzupełniającego samice zagrzebują się w ziemi i składają jaja na korzeniach drzew iglastych, głównie sosny i świerka. Larwy drążą w korzeniach, tuż pod powierzchnią kory, długie chodniki zatkane brunatnymi trocinkami. Niejednokrotnie na jednym korzeniu żeruje kilka, a nawet kilkanaście larw. W zakończeniu chodnika następuje przepoczwarczenie.

W stadium poczwarki owad pozostaje 2–3 tygodnie. Część młodych chrząszczy wychodzi z ziemi w sierpniu tego samego roku, pozostałe natomiast zimują w miejscach przepoczwarczenia i pojawiają się w okresie wiosny następnego roku. Rozwój niektórych osobników trwa 1,5—2 lat. Po złożeniu jaj chrząszcze nie giną, lecz prowadzą dalej żer uzupełniający i składają jaja przez 2-3 lata. W jednym roku obserwuje się zazwyczaj dwukrotnie liczny pojaw szkodnika; pierwszy w maju, drugi w końcu lata, kiedy lęgną się młode chrząszcze.

Czynniki sprzyjające. Szeliniak szczególnie chętnie przebywa w uprawach zachwaszczonych i ocienionych. Zapach resztek pozrębowych i pniaków ściąga na zręby z daleka szeliniaki, które tam się rozmnażają. Już w następnym roku występuje na nich dużo młodych chrząszczy, które żerując na sadzonkach doprowadzają do powstawania znacznych szkód w uprawach. Chętnie zasiedlane są przez tego owada także pniaki i korzenie drzew ścinanych w okresie letnim.

Czynniki ograniczające. Szeliniak unika przestrzeni otwartych. Szkodnik ten ma wprawdzie wielu wrogów wśród ptaków, a także ssaków, płazów i drapieżnych owadów, jednakże nie mogą one silniej rozrzedzić jego populacji.

Zapobieganie jego masowemu występowaniu polega przede wszystkim na przelegiwaniu zrębów,unikaniu zakładania rozległych powierzchni zrębów zupełnych, chwastów z upraw, oczyszczaniu zrębów z odpadów oraz przestrzegania nawrotów cięć w odstępach co najmniej pięcioletnich.

Obecnie do zwalczania szeliniaka stosowane są środki chemiczne o działaniu kontaktowym. Tam gdzie spodziewany jest liczniejszy pojaw szeliniaka, wykonywane są zabiegi profilaktyczne polegające na maczaniu w roztworze preparatu części nadziemnych wyjętych sadzonek przygotowanych do wysadzania. Można też stosować opryski znajdujących się jeszcze na grządkach sadzonek przeznaczonych do wyjęcia ze szkółek. Zabieg ratownicze w uprawach polegają na opryskiwaniu sadzonek z chwilą dostrzeżenia pierwszych chrząszczy szeliniaków.

Sieciech niegłębek – Cneorrhinus plagiatus, rząd: Chrząszcze (Coleoptera). rodzina: Ryjkowcowate (Curculionidae

Morfologia. Chrząszcz jest szary, długości 5–8 mm, o krótkim ryjku i wypukłych pokrywach.

Biologia. Zimuje w ściółce. Chrząszcze opuszczają zimowiska w końcu kwietnia i od razu rozpoczynają żer na igłach sosny, ogryzając je lub całkowicie przegryzając. Uszkadzają także płatami korę na strzałkach sadzonek i na siewkach. Żerują przeważnie nocą, natomiast w dzień przebywają w glebie lub w ściółce w pobliżu szyi korzeniowe sadzonki. Jaja składają do gleby. Larwy żerują na korzeniach różnych roślin runa oraz drzew i krzewów. Przepoczwarczenie następuje również w glebie.

Znaczenie gospodarcze. Sieciech niegłębek wykazuje skłonność do masowego występowania w jednorocznych i dwuletnich uprawach sosnowych założonych na pożarzyskach, a także na terenach wydmowych i piaszczystych nieużytkach. W bardzo krótkim czasie chrząszcze są w stanie doszczętnie zniszczyć uprawy lub szkółki.

Zapobieganie. Ze względu na niebezpieczeństwo nagłego i licznego pojawu niezbędne są wiosną częste kontrole upraw podejrzanych o występowanie sieciecha niegłębka. Celowe jest wykładanie wiązek chrustu, do których chętnie schodzą się chrząszcze. Podczas kontroli chrząszcze należy wytrząsać na podkładane płachty, zbierać i niszczyć.

Dobre wyniki zwalczania osiąga się przez opryskiwanie sadzonek.

Podobne szkody wyrządzają zmienniki (Strophosomus spp.), które niekiedy występują liczniej na pędach niektórych gatunków liściastych, zwłaszcza brzozy, jednak największe szkody wyrządzają w uprawach sosnowych, gdzie ogryzają igły, uszkadzają pączki i niekiedy korę na młodych pędach. Metody zwalczania i środki przeciwdziałania są takie same jak w przypadku pojawu sieciecha niegłębka, z którym niejednokrotnie wspólnie występują.