Temat 14: “Biologia, prognozowanie i zwalczanie szkodników korzeni”.

Guniak czerwczyk — Amphimallon solstitialis, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: poświętnikowate (Scarabeidae)

Morfologia. Chrząszcz jest bardzo podobny do chrabąszcza, barwy jasnobrązowej, długości 14—20 mm, o ciele pokrytym stosunkowo długimi włoskami.

Biologia. Pędraki guniaka są bardzo podobne do pędraków chrabąszczy, wyrośnięte osiągają długość do 3 cm. Odróżniają się od nich zdolnością chodzenia oraz układem sztywnych włosków na ostatnim segmencie odwłoka. Rójka odbywa się o zmroku i trwa zwykle od końca czerwca do połowy lipca i dłużej. Chrząszcze żerują zwykle na młodych sosenkach i objadają pojedyncze igły. Samice składają jaja w liczbie około 50 do gleby. W warunkach naszego kraju owad ten ma generację dwuletnia ale lokalnie, zwłaszcza na północy, a także w miejscach utrzymujących się chłodów i wilgoci, generacja może się przedłużyć do 3 lat. Przepoczwarczenie następuje zwykle płytko pod powierzchnia ziemi w trzecim lub czwartym roku kalendarzowym. W stadium poczwarki owad pozostaje około 3 tygodni, przy czym pierwsze poczwarki pojawiają się w końcu maja.

Znaczenie gospodarcze. Guniak czerwczyk zasiedla przede wszystkim gleby piaszczyste. Samice chętnie składają jaja w miejscach wyniesionych i odkrytych z rzadka porośniętych drzewami i krzewami, na polanach, nieużytkach, ubogich łąkach. Lot guniaka odbywa się w zasadzie każdego roku, rzadko bowiem można wyróżniać szczepy o określonych latach rójki. Unika wyraźnie terenów górskich, gleb żyznych i dużych kompleksów leśnych.

Pędraki guniaka czerwczyka niszczą siewki i sadzonki, zarówno w szkółkach jak i w kilkuletnich uprawach leśnych, zwłaszcza sosny pospolitej. Najbardziej zagrożone są uprawy zakładane na gruntach porolnych, gdzie owad ten występuje zazwyczaj w największym nasieniu.

Do rozrzedzenia populacji guniaka czerwczyka przyczyniają się zazwyczaj te same czynniki oporu środowiska co w przypadku chrabąszcza.

Zwalczanie ogranicza się do dezynsekcji gleby na terenach silnie zapędraczonych. Postaci doskonałych się nie zwalcza.

Zapobieganie polega na bieżącym zalesianiu zrębów, likwidacji ugorów i halizn, utrzymaniu zwarcia w uprawach i młodnikach oraz na ochronie ptaków owadożernych.

Wałkarz lipczyk — Polyphylla fullo, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: poświętnikowate (Scarabeidae)

Morfologia. Wałkarz lipczyk jest okazałym chrząszczem, którego długość wynosi niekiedy 35–40 mm. Pokrywy barwy brunatnoczarnej pokryte są białym, marmurkowatym rysunkiem. Czułki samców składają się z 7 dużych, a samicy – z 5 małych wygiętych na zewnątrz płatów.

Biologia. Rójka wałkarza lipczyka odbywa się w lipcu i w sierpniu. Lot odbywają samce o zmierzchu, poszukując samic. W nocy część chrząszczy zagrzebuje się w ziemi, reszta zaś pozostaje na gałązkach. Podczas żeru uzupełniającego chrząszcze przegryzają igły sosen i przeżuwają je. Samice składają do ziemi po około 30 jaj na głębokości 15—30 cm, przeważnie w pobliżu drzew, przy czym najbardziej odpowiadają im gleby piaszczyste, lekkie, o znacznej wilgotności. Larwy wałkarza mają kształt pędraków. W pierwszym roku życia przebywają w płytkich warstwach gleby, gdzie odżywiają się młodymi korzonkami traw, drzew i krzewów. W miarę wzrostu, w następnych latach, żerują na coraz to grubszych korzeniach, nawet do 3 cm średnicy. Ślady ich żerowania można znaleźć niekiedy nawet na głębokości 1 m. Niszczą przede wszystkim korzenie sosny, ale także i innych gatunków drzew leśnych. Wyrośnięte pędraki osiągają długość do 7 cm. Przepoczwarczenie następuje w glebie na głębokości 20—40 cm. Pierwsze poczwarki pojawiają się zwykle w czerwcu czwartego roku kalendarzowego, licząc od złożenia jaj. W pierwszych dniach lipca poczwarki przekształcają się w chrząszcze i w niedługim czasie opuszczają glebę. W Polsce wałkarz lipczyk ma generację trzyletnią, czasem jednak prawdopodobnie także czteroletnią. Znaczenie gospodarcze. Omawiany gatunek najczęściej zasiedla powierzchnie odkryte, z rzadką roślinnością drzewiastą, gleby piaszczyste, zwłaszcza w pobliżu rzek. Pędraki wałkarza lipczyka występują zarówno w szkółkach, jak i w uprawach leśnych.

Wrogowie naturalni wałkarza lipczyka nie odgrywają dużej roli w rozrzedzaniu jego populacji. Sposoby zwalczania i metody zapobiegawcze przeciwko wałkarzowi lipczykowi są takie same jak w przypadku chrabąszczy i guniaka czerwczyka.

Podczas kontroli zapędraczenia w glebach znajduje się niekiedy pędraki ogrodnicy niszczylistki (Phyllopertha horticola) i nierówienki listnika (Anomala aenea) należących do podrodziny chrabąszczowatych. Znaczenie ich jest na ogół małe i dlatego też zwalczanie prowadzi się tylko na terenach masowego ich występowania.

Sprężyki (Elater spp.), rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Sprężykowate (Elateridae).

Morfologia. Chrząszcze należące do te rodziny są owadami silnie spłaszczonymi osiągającymi długość 5–15 mm, barwy czarnej, brązowej lub czerwonej. Wąskie ciało jest klinowato wydłużone ku tyłowi. Na brzusznej stronie tułowia znajduje się kolec umożliwiający leżącemu na grzbiecie owadowi powrót do normalnej pozycji. Larwy sprężyków charakteryzują się wydłużonym kształtem ciała, są sztywne i gładkie, barwy białej. żółtej lub rdzawobrunatnej i znane są powszechnie jako tzw. drutowce.

Biologia. Sprężyki występują w ciągu wiosny i lata, największe jednak nasilenie lotu przypada na czerwiec i lipiec. W czasie żeru uzupełniającego chrząszcze chętnie nadgryzają ogonki liści i młode pędy, powodując ich złamanie lub więdnięcie. Samice składają jaja do gleby a lęgnące się z nich po około 2 tygodniach larwy żerują, zależnie od gatunku, warunków meteorologicznych i zasobności pokarmowej gleby, 2-5 lat. W miejscach silnie zadarnionych, a także w kompostach, drutowce gromadzą się niekiedy w dużych ilościach. Przepoczwarczenie następuje w glebie, zazwyczaj na    głębokości nie przekraczającej 20 cm.

Znaczenie gospodarcze. Drutowce przegryzają i zjadają delikatne, cienkie korzenie różnych gatunków roślin, niszczą kiełkujące nasiona drzew iglastych, wygryzają liścienie żołędzi i owoców buka, uszkadzają w szkółkach strzałki siewek, w szkółkach topolowych – wysadzane zrzezy. Uszkodzone siewki i sadzonki szybko żółkną i więdną. Podcięte rośliny usychają i łatwo dają się wyciągnąć z ziemi. Wielkość szkód uzależniona jest przede wszystkim od liczebności drutowców w glebie. W przypadku rozproszonego występowania ich znaczenie gospodarcze nie jest wielkie.

Zabiegi profilaktyczne polegają na niewysiewaniu nasion w miejscach zachwaszczonych. Siew nie powinien być zbyt głęboki, aby nasiona nie zostały zniszczone przez drutowce. W miejscach wzmożonego występowania drutowców zalecano do niedawna stosowanie różnych przynęt. Obecnie stosuje się dezynsekcję gleby za pomocą odpowiednich insektycydów. Na ogół zabiegi te ograniczają się do niewielkich powierzchni szkółek.

Rolnice – Agrotis spp., rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Sówkowate (Noctuidae)

Nazwą tą przyjęło się określać około 20 gatunków motyli należących do kilku rodzajów o podobnej biologii. W leśnictwie najbardziej znanymi gatunkami są rolnica szkółkówka (Agrotis vestigialis) rolnica zbożówka (Agrotis segetum).

Morfologia. Motyle rolnic mają krępą silną budowę ciała. Rozpiętość ich skrzydeł wynosi zwykle 30—40 mm. Barwa skrzydeł bywa różna, najczęściej ciemna, niekiedy występuje ubarwienie jaskrawe. Skrzydła przednie mają charakterystyczny rysunek składający się z 3 plam. Gąsienice rolnic są nagie, walcowate, barwy oliwkowej lub zielonkawej, osiągają długość do 3 cm. Zaopatrzone są w 3 pary nóg tułowiowych i 5 par nóg odwłokowych.

Biologia. Motyle latają o zmierzchu i nocą. Rójka odbywa się w sierpniu i we wrześniu, u niektórych gatunków wcześniej. Jaja składane są pojedynczo na ziemi, na ogół w miejscach zachwaszczonych. Młode gąsienice żerują przeważnie na korzeniach traw i roślin zielnych. Zimują w górnych warstwach gleby, a na wiosnę kontynuują żer, powodując uszkodzenia i zniszczenia korzeni różnych gatunków roślin, w tym także siewek oraz sadzonek drzew i krzewów leśnych. Żer odbywa się w nocy. Wtedy też gąsienice odbywają wędrówki w poszukiwaniu pokarmu. Niektóre gatunki rolnic mają dwie generacje w roku. Gąsienice wyrośnięte przegryzają pędy młodych roślin lub ogryzają młodą korę w okolicy szyi korzeniowej, niekiedy na głębokości do 2 cm.

Czynniki ograniczające. Rolnice mają licznych wrogów naturalnych. Motyle padają ofiarą nietoperzy i niektórych ptaków owadożernych latających o zmierzchu, np. lelka kozodoja. Gąsienice niszczone są przez ptaki chodzące za pługiem podczas orki, a także przez owady drapieżne i pasożytnicze oraz niektóre drobne ssaki owadożerne. Gradacje rolnic zdarzają się często w latach suchych i ciepłych. Duża wilgotność powietrza i obfite opady atmosferyczne powodują znaczną śmiertelność owadów, zwłaszcza młodych gąsienic.

Znaczenie gospodarcze. Rolnice odznaczają się dużym polifagizmem, występują bowiem w uprawach różnych gatunków roślin, a także na nieużytkach i gruntach porolnych, gdzie żerują na korzeniach drzew i krzewów w zakładanych uprawach leśnych. Szczególne niebezpieczeństwo stanowią gąsienice rolnic w szkółkach sosny i świerka, gdzie powodują duże, niekiedy, straty. Najczęściej niszczone są jednolatki. Sadzonki dwuletnie są już odporniejsze, a uszkodzenia ograniczają się do przycinania igieł, ogryzania kory na strzałce oraz przegryzania bocznych pędów i samych strzałek. Niekiedy powodują także znaczne szkody w szkółkach dębowych, gdzie mogą doszczętnie zniszczyć wschody.

Zapobieganie szkodom polega na pieleniu i odchwaszczaniu szkółek i upraw oraz niszczeniu kwitnących chwastów z których motyle spijają chętnie nektar i w pobliżu których składają jaja. Na terenach zagrożonych do zalesień i odnowień stosuje się dwuletnie sadzonki.

Do niedawna w celu ochrony szkółek lub upraw przed gąsienicami przechodzącymi z miejsca na miejsce stosowano rowki chwytne lub rowki izolacyjne. W nie zachwaszczonych uprawach dobre efekty uzyskiwano stosując przynęty z posiekanych świeżo buraków, ziemniaków lebiody lub innych roślin, które zatruwano insektycydami o działaniu żołądkowym

Obecnie do zwalczania rolnic stosuje się insektycydy kontaktowe wprowadzane do gleby w miejscach masowego występowania szkodnika. W tym celu preparaty wysiewa się na zaoraną ziemię, a następnie miesza z glebę do głębokości kilku centymetrów za pomocą brony lub kultywatora.

Turkuć podjadek – Gryllotalpa gryllotalpa, rząd: Szarańczaki (Saltatoria), rodzina: Turkuciowate (Gryllotalpidae)

Morfologia. Owad o krótkich i miękkich skrzydełkach przednich oraz szerokich, przejrzystych skrzydełkach tylnych, wystających poza koniec odwłoka opatrzonego dwoma szczeciniastymi wyrostkami podobnymi do rożków. Ciało aksamitne, omszone, silnie zbudowane barwy brunatnej. Postać doskonała osiąga długość 35–50 mm. Mała głowa zaopatrzona jest w aparat gryzący, przednie odnóża z szerokimi, płaskimi goleniami dobrze przystosowanymi do grzebania chodników w ziemi.

Biologia. Rójka turkucia podjadka odbywa się w czerwcu i w lipcu. Podczas dnia owady doskonałe kryją się w podziemnych chodnikach, natomiast wieczorem i nocą wychodzą na powierzchnię ziemi. Latają niechętnie i ociężale. Samica składa w ziemi od 200 do 300 jaj, z których po 2-3 tygodniach lęgną się larwy żyjące początkowo razem. Podczas 2 lat życia larwy linieją 9 razy. Turkuć podjadek przechodzi przeobrażenie niepełne, tzn. larwa nie przepoczwarcza się, lecz stopniowo, w miarę wzrostu, nabiera cech owada doskonałego i uzyskuje dojrzałość płciową.

Znaczenie gospodarcze. Turkuć podjadek jest owadem wszystkożernym, ale odżywia się głównie częściami roślin znajdującymi się w ziemi. Zjada też dżdżownice i owady glebowe. Drążone przez niego podziemne chodniki przypominają chodniki kreta, jednak o znacznie mniejszym przekroju. Kopiąc chodniki owad nie tylko podgryza napotkane korzenie, ale także mechanicznie podrywa rośliny, w wyniku czego następuje ich więdnięcie, a następnie zamieranie. Turkuć podjadek jest owadem coraz rzadszym na terenie naszego kraju i dlatego tylko lokalnie może wyrządzać pewne szkody w szkółkach i (rzadziej) w uprawach jednorocznych.

Dotychczas zwalczano tego szkodnika mechanicznie, głównie przez wykopywanie latem gniazd, których obecność rozpoznawano po wiodących do nich ze wszystkich stron korytarzach oraz po więdnących roślinach. Niszczony był też za pomocą zatrutych przynęt. Obecnie jest on zwalczany zazwyczaj wraz z pędrakami i innymi szkodnikami glebowymi za pomocą insektycydów wprowadzanych do gleby podczas dezynsekcji.

Źródło:

Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.