Temat 58: Szkodniki techniczne drzewostanów liściastych. Drwionek okrętowiec i kozioróg dębosz-biologia.

Drwionek okrętowiec – Lymexylon navale, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Drwionkowate (Lymexylonidae)

Morfologia. Jest to chrząszcz o długości ciała 7–13 mm. Pokrywy czarne, w przedniej części czasem brązowożółte, czułki dość długie, czerwonobrązowe.

Biologia. Rójka odbywa się zwykle w czerwcu i lipcu. Chrząszcze latają chętnie w godzinach południowych, w dni słoneczne, wykazując dużą ruchliwość. Samice składają jaja do szpar leżącego drewna dębowego, a niekiedy także do drzew stojących. Białawe larwy o 3 parach nóg tułowiowych i kapturowatym przedpleczu drążą okrągłe, długie chodniki, które szczelnie wypełnione są mączką, ubitą przez larwę tępym wyrostkiem odwłoka. Przepoczwarczenie następuje w końcu żerowiska larwy. W zależności od warunków atmosferycznych i stopnia przesuszenia drewna generacja może być jednoroczna lub kilkuletnia.

Niekiedy drwionek okrętowiec pojawia się liczniej na składnicach drewna dębowego, nie wywiezionego przed rójką szkodnika.

Zapobieganie polega na szybkim wywożeniu z lasu pozyskanego drewna oraz na niedopuszczeniu do jego przelegiwania na składnicach, zarówno w lesie, jak i w zakładach przemysłu drzewnego. Zasiedlone, ale jeszcze nie zniszczone, drewno należy jak najszybciej przetrzeć. Można też przeprowadzać jego dezynsekcję za pomocą gazów lub wysokich temperatur w specjalnie do tego celu przystosowanych pomieszczeniach.

Kozioróg dębosz – Cerambyx cerdo, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Kózkowate (Cerambycidae).

Morfologia. Jest to ciemnobrunatny chrząszcz o czerwonawo przeświecających pokrywach. Czułki ma długie, u samca 1,5 razy dłuższe od długości ciała, u samicy równe długości ciała, tj. 30— –50 mm. Wyrośnięte larwy, długości do 90 mm, charakteryzują się silnie schitynizowanym przedpleczem i dobrze rozwiniętymi nogami.

Biologia. Rójka przypada na maj i czerwiec. Jaja samica składa pojedynczo w szpary kory. Po około 2 tygodniach lęgną się larwy, które do końca okresu wegetacyjnego żerują w korze i tam zimują. Do połowy lata następnego roku kalendarzowego larwy kontynuują żer w korze, a następnie przechodzą do bielu, gdzie drążą spłaszczone, palcowate chodniki. W połowie następnego roku larwa sporządza głęboko w drewnie kolebkę poczwarkową. Długość chodnika larwalnego wraz z kolebką poczwarkową osiąga niejednokrotnie 50 cm. Przed przepoczwarczeniem larwa wygryza w korze owalny otwór wylotowy. Przepoczwarczenie następuje prawdopodobnie w końcu lipca lub na początku sierpnia. W stadium poczwarki owad pozostaje przez 5—6 tygodni. Kolebkę poczwarkową opuszcza chrząszcz dopiero następnej wiosny, po przezimowaniu. W warunkach Polski kozioróg dębosz ma prawdopodobnie generację 3- lub 4-letnią.

Znaczenie gospodarcze. Chociaż w pierwszym okresie życia larwa kozioroga dębosza jest szkodnikiem fizjologicznym, to jego główne znaczenie polega na wyrządzanych przez niego szkodach technicznych. Zasiedlone drewno zazwyczaj nadaje się wyłącznie na opał. W Polsce owad ten zasiedla stare dęby w parkach, a ze względu na rzadkość w krajowej faunie objęty jest całkowitą ochroną. Kozioróg dębosz zasiedla przede wszystkim dolne, najbardziej nasłonecznione i najłatwiej dostępne części drzew.

Podobny do kozioroga dębosza, choć znacznie mniejszy, jest kozioróg bukowiec (Cerambyx scopoli), szkodnik techniczny buka. Niekiedy opanowuje on także dęby, wiązy i jesion, zwłaszcza drewno drzew ściętych oraz pniaki.

Trociniarka czerwica – Cossus cossus, rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Trociniarkowate (Cossiidae).

Morfologia. Jest to szary motyl o krępej budowie ciała; rozpiętość skrzydeł wynosi do 95 mm. Na pierwszej parze skrzydeł widoczne są nieregularne, poprzeczne przepaski. Małe gąsienice są barwy mięsistoczerwonej, wyrośnięte – mają żółtą stronę brzuszną. Wydają one specyficzną, ostrą woń, podobną do zapachu octu. Poczwarka jest barwy brązowej i osiąga długość około 60 mm.

Biologia. Motyle latają o zmroku w czerwcu i w lipcu. Jaja składają w szczelinach kory po kilkanaście i więcej sztuk w dolnych partiach wierzb i olch, a także innych gatunków drzew liściastych. Gąsienice żerują początkowo gromadnie, a później pojedynczo. Zer przebiega głęboko w drewnie, gdzie gąsienice wygryzają płatowate chodniki. Wyrośnięte gąsienice zmieniają chętnie miejsca żeru i przechodzą do innych drzew. Przepoczwarczenie następuje w maju trzeciego roku kalendarzowego. Poczwarka znajduje się w kokonie sporządzonym z wiórków w końcowej części żerowiska lub w ziemi, w pobliżu pnia zasiedlonego drzewa; generacja dwuletnia.

Znaczenie gospodarcze. Trociniarka czerwica jest szkodnikiem fizjologiczno-technicznym, ale szkody wyrządza głównie drążąc długie chodniki w drewnie. Pod wpływem silniejszych wiatrów uszkodzone drzewa łatwo się łamią. Najczęściej zasiedlane są drzewa przydrożne, okaleczone.

Zapobieganie polega na smarowaniu lepem gąsienicowym dolnych części drzew, niedopuszczaniu do skaleczeń oraz na karczowaniu pniaków z czynnymi żerowiskami owadów.

Zwalczanie sprowadza się do wycinania drzew zasiedlonych i ich usuwania. W warunkach parkowych i alejowych można stosować trucie gąsienic dwusiarczkiem węgla lub innym preparatem o działaniu duszącym. Do otworu, przez który gąsienica wyrzuca na zewnątrz trociny, można wkładać tampon nasycony preparatem, a następnie zalepić go gliną lub gipsem

Źródło: Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.