Temat 5: “Wirusy, bakterie, grzyby pasożytnicze-pozytywne czynniki oporu środowiska”.

Czynniki oporu środowiska

W skład biocenoz leśnych wchodzą liczne organizmy żywe przyczyniające się do zmniejszenia populacji szkodników i zahamowania przebiegu procesów chorobowych lasu.

Wyjątkowo duże znaczenie mają mikroorganizmy wywołujące masowe infekcje całych populacji owadów, czyli tzw. epizoocje. Ich powstawaniu sprzyja przede wszystkim duże zagęszczenie populacji żywiciela, zdolność rozprzestrzeniania się sprawcy choroby, wreszcie – układ warunków meteorologicznych, a zwłaszcza temperatury i opadów.

W rozprzestrzenianiu się epizoocji duże znaczenie mają owady pasożytnicze i drapieżne, ptaki oraz ssaki, które przenosząc choroby na duże niejednokrotnie odległości przyczyniają się do powstawania nowych ognisk infekcyjnych.

Najczęstszymi sprawcami chorób owadów są wirusy, bakterie i grzyby pasożytnicze. Mniejsze, na ogół, znaczenie mają pierwotniaki, riketsje oraz nicienie.

Wirusy wywołują choroby zwane wirozami. Larwy owadów porażone przez wirusy charakteryzują się utratą łaknienia, zmniejszeniem ruchliwości i zmianą ubarwienia skóry. Martwe gąsienice często zwisają przyczepione do części roślin nogami odwłokowymi. Wnętrze ciała chorych owadów wypełnione jest ciemnobrunatnym płynem. Komórki ciała wypełnione są tzw. wtrętami (inkluzjami), mającymi zwykle .postać wielościennych figur geometrycznych i powodujących podobnie jak kryształ załamanie się promieni świetlnych. Choroba ta nosi nazwę krysztalicy lub poliedrozy.

Choroby wirusowe mogą występować w formie ostrej, kiedy przebieg choroby jest szybki i kończy się śmiercią ofiary, lub w formie chronicznej, jeśli śmierć owada następuje dopiero w następnym pokoleniu. Znane są liczne przypadki załamania się gradacji różnych gatunków szkodliwych owadów leśnych dzięki wystąpieniu chorób wirusowych.

Bakterie wywołują choroby zwane bakteriozami. Szczególnie duże znaczenie w wywoływaniu chorób mają bakterie wytwarzające przetrwalniki, co ułatwia im rozprzestrzenianie się oraz przeżywanie poza organizmem owada. Charakterystycznymi objawami bakterioz u larw porażonych owadów są: zaprzestanie żerowania, wymioty, wydalanie płynnych odchodów, ciemnienie skóry i wysychanie ciała.

Choroby bakteryjne odgrywają dużą rolę w redukowaniu liczebności szkodliwych owadów, zwłaszcza motyli, rośliniarek i niektórych chrząszczy. W ostatnim stadium choroby larwy przyczepiają się nóżkami do gałązek liści lub igliwia i zwisają głową ku dołowi. Niektóre giną dopiero w stadium poczwarki.

Grzyby pasożytujące na szkodliwych owadach leśnych wywołują choroby zwane mikozami. Grzybnia rozwijająca się z kiełkujących na ciele owada zarodników wnika do wnętrza organizmu owada przez tchawki lub okrywę ciała, bądź też zarodniki przedostają się do przewodu pokarmowego wraz z pokarmem. Owady zabijane są przeważnie w stadium larwy lub poczwarki; niekiedy także można obserwować mikozy postaci doskonałych. Martwe owady przybierają zwykle postać stwardniałych mumii, wypełnionych białą grzybnią. Rozprzestrzenianiu się chorób grzybowych sprzyja wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza.

W Polsce znane są przykłady załamania się gradacji strzygoni choinówki, kuprówki rudnicy i chrabąszcza majowego wskutek pojawów grzybów pasożytniczych.