Temat 4: “Modele chorób lasu”.

Modele chorób lasu ( model choroby łańcuchowej  lub model choroby spiralnej)

Jednym z najważniejszych czynników sprzyjających powstawaniu szkód w lesie jest predyspozycja chorobowa drzewostanów, czyli ich wrażliwość wynikająca głównie ze składu gatunkowego, warunków glebowych, czynników klimatycznych i innych.

Zjawiska wywołujące szkody występują w lesie często w postaci tzw. chorób łańcuchowych, wynikających z działania różnych czynników wzajemnie z sobą powiązanych. Wskutek przejściowego zakłócenia procesów fizjologicznych, np. asymilacji lub transpiracji, spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika, następuje zmniejszenie naturalnej odporności drzew.

Na przykład w drzewostanach na terenach skłonnych do zabagnienia, po silnych żerach owadzich w koronach drzew, następuje podniesienie poziomu wody gruntowej, które z kolei powoduje duszenie się korzeni z braku tlenu i ogólne osłabienie drzew przez zakłócenie równowagi między ilością wody a możliwością transpiracji. Osłabione drzewa łatwo są atakowane przez grzyby pasożytnicze i szkodniki wtórne (tj. owady żerujące w łyku i kambium), w wyniku czego w drzewostanie tworzą się luki. Wskutek przerzedzenia się drzewostanów powstają wiatrołomy i wiatrowały.

Podobnie susza w drzewostanie świerkowym powoduje silne osłabienie drzew z powodu obniżenia się poziomu wody gruntowej. Osłabienie drzew ułatwia infekcję grzybom pasożytniczym i przyśpiesza rozwój szkodników wtórnych, dając początek masowemu występowaniu szkodników.

Pierwszymi ogniwami choroby łańcuchowej są zazwyczaj czynniki abiotyczne, np. susze, ostre zimy, nadmierne opady, wahania poziomu wód gruntowych, wiatry wywalające oraz czynniki antropogeniczne, np. pożary lasu, zanieczyszczenia przemysłowe powietrza, gleby i wody.

Każda choroba łańcuchowa jest pod względem przebiegu i układu zjawiskiem swoistym i niepowtarzalnym, zależnym od charakteru i czasu działania poszczególnych jej ogniw, od konkretnych warunków siedliska, cech drzewostanu, historii jego powstania i aktualnego rozwoju sytuacji.

Rozpoznanie choroby łańcuchowej bywa trudne, ponieważ wyraźne objawy często występują dopiero w końcowej fazie choroby, gdy jej przyczyna pierwotna przestala istnieć. Przykładem niezbyt dokładnie poznanej choroby łańcuchowej jest obserwowane w Europie tzw. zamieranie jodły. Mimo że na ten temat napisano już dziesiątki artykułów, sprawa nie jes do końca wyjaśniona. Na rysunku 27 przedstawiono schematycznie wzajemne oddziaływanie wielu czynników uczestniczących w procesie zamierania jodły.

Nie wszystkie choroby łańcuchowe kończą się zniszczeniem drzewostanów. Skuteczne reakcje obronne drzew lub oddziaływanie oporu środowiska przy późniejszym korzystnym układzie warunków atmosferycznych mogą powodować zanik choroby. Szczególnie duże znaczenie ma tu dynamika czynników oporu środowiska, zwłaszcza pasożytów, drapieżców oraz patogenów owadów.[1]

Model choroby spiralnej -istotą tego modelu jest jedność miejsca i czasu oddziaływania trzech grup czynników szkodotwórczych. Napędzające się samoistnie zjawisko doprowadziło do śmierci drzewostanu w Górach Izerskich, a wskutek tego do rozpadu ekosystemu i likwidacji lasu jako formacji roślinnej. Chorowały bowiem nie tylko drzewa. Patologiczne zmiany zachowań i funkcji ogarnęły organizmy na wszystkich poziomach troficznych. Ponadto uszkadzana była cała gospodarka energetyczna ekosystemu leśnego.

Źródło:

[1] Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.