Temat 39: “Szkodniki plantacji topolowych (Rzemlik topolowiec – Saperda carcharias, rzemlik osinowiec – Saperda populnea, przeziernik osowiec – Aegeria apiformis) -przegląd gatunków”

Rzemlik topolowiec – Saperda carcharias, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Kózkowate (Cerambycidae)

Morfologia. Jest to szary lub zielonkawożółty chrząszcz długości 2–3 cm. Larwy są beznogie, białe; długości 30–40 mm.

Biologia. Rójka odbywa się od czerwca do sierpnia. Chrząszcze ogryzają korę na młodych pędach oraz wygryzają nieregularne otwory w blaszkach liściowych. Samice składają jaja pojedynczo pod korę dolnych części strzał, na szyi korzeniowej lub w szparach kory, do wysokości 1,5 m. Po przezimowaniu z jaj lęgną się larwy, które początkowo żerują pod korą w płaskim chodniku, następnie w drewnie. Przepoczwarczenie następuje w drewnie wiosną trzeciego lub czwartego roku kalendarzowego . Generacja, w zależności od warunków meteorologicznych i przebiegu pogody a także nasłonecznienia zasiedlonych części drzew, może być 2-, 3- lub 4-letnia.

Znaczenie gospodarcze. Rzemlik topolowiec jest najgroźniejszym szkodnikiem osiki i różnych gatunków topoli w uprawach plantacyjnych. Zasiedla drzewa przeważnie w wieku 5—20 lat. Żerowanie larw powoduje zamieranie młodych drzew i w poważnym stopniu obniża wartość techniczną drewna drzew starszych. W miejscach żerowania larw drzewa niejednokrotnie zostają złamane pod działaniem wiatru. Przez otwory wylotowe chrząszczy do wnętrza przedostają się zarodniki grzybów powodujących zgniliznę drewna. Najsilniej i najpierw opanowuje drzewka rosnące na obrzeżach i w silnie przerzedzonych miejscach. Drzewa zasiedlone rozpoznaje się po trocinkach i wiórkach wysypujących się z żerowisk. Na ściętych pniakach obecność rzemlika topolowca rozpoznaje się po dużych, owalnych chodnikach i otworach.

Zapobieganie polega na niezakładaniu nowych upraw w sąsiedztwie już istniejących upraw topolowych opanowanych przez rzemlika, korowaniu i opryskiwaniu pniaków po ściętych drzewach insektycydami oraz niedopuszczaniu do kaleczenia drzew, gdyż w miejscach zranień samice najchętniej składają jaja.

Zwalczanie polega na ścinaniu i usuwaniu drzew zasiedlonych oraz wywożeniu pozyskanego drewna daleko poza plantację. Przeciwko larwom rzemlika topolowca stosuje się zabiegi chemiczne na poszczególnych drzewach. Dolne części strzał, z których wysypują się wióry, opryskuje się preparatami owadobójczymi o działaniu kontaktowym, w matecznikach oraz w najmłodszych plantacjach i zadrzewieniach (do 4 lat) opanowanych w stopniu mniejszym niż 30%, a także w starszych plantacjach preparatem traktuje się wyłącznie drzewa trocinkowe. W matecznikach, w których stopień opanowania przez rzemlika topolowca wynosi 30—50%, opryskuje się wszystkie karpy, natomiast mateczniki opanowane w 50% i więcej należy likwidować. Podczas zabiegu chemicznego, który się przeprowadza w drugiej połowie czerwca, preparatem pokrywa się korę i wszystkie szczeliny na nabiegach korzeniowych, szyi korzeniowej i pniu, do wysokości około 60 cm. Na pojedynczych drzewkach, przeciwko wyrośniętym już larwom, można stosować iniekcje trucizn do wnętrza chodników.

Rzemlik osinowiec – Saperda populnea, rząd: Chrząszcze (Coleoptera), rodzina: Kózkowate (Cerambycidae)

Morfologia. Chrząszcz jest barwy ciemnobrunatnej lub zielonkawoszarej, długości 9-14 mm. Na przedpleczu ma 3 podłużne, żółtawe smużki, a na pokrywach po 4 lub 5 okrągłych, żółtych plamek.

Biologia. Podczas rójki, która się odbywa od maja do lipca, chrząszcze prowadzą żer uzupełniający na liściach i młodych pędach. Następnie na ubiegłorocznych pędach samice nacinają korę w kształcie podkowy zwróconej otwartą częścią ku górze, gdzie składają po jednym jaju. Larwa żeruje początkowo pod korą, następnie w rdzeniu, tworząc w nim kanalik. W miejscu żeru larwy na pędzie tworzą się wyraźne zgrubienia, które w razie silnego zagęszczenia szkodnika łączą się ze sobą. Larwa zimuje dwukrotnie w żerowisku. Tam też następuje przepoczwarczenie. W trzecim roku kalendarzowym owad doskonały opuszcza pęd okrągłym otworem. Rójka chrząszcza odbywa się głównie w lata parzyste; generacja dwuletnia.

Czynniki ograniczające. Rzemlik osinowiec w stadium larwy jest chętnie zjadany przez dzięcioły wykuwające larwy z żerowisk. Niekiedy rozrzedzenie populacji larw następuje wskutek masowego występowania pasożytniczych muchówek.

Znaczenie gospodarcze. Najczęściej i najsilniej rzemlik osinowiec zasiedla osikę, zarówno powstałą z nalotu, jak i z odrostów korzeniowych. Opanowuje także pędy topoli w matecznikach i młodych plantacjach. Duże szkody wyrządza w nalotach osikowych na terenach uprzemysłowionych. Pędy zasiedlone przez tego owada często zostają złamane, a powstałe rany stanowią miejsca infekcji grzybów patogenicznych.

Zwalczanie rzemlika osinowca prowadzi się na podstawie rozeznania uzyskanego podczas kontroli bieżącej upraw topolowych przeprowadzanej w miesiącach letnich i kontroli okresowej. Zwalczanie chemiczne stosuje się przeciwko larwom w plantacjach i zadrzewieniach. Polega ono na smarowaniu zasiedlonych pędów preparatem owadobójczym, który przenika do wnętrza żerowiska i zabija przebywające tam larwy. W parzyste lata kalendarzowe, w celu uniknięcia wgryzień młodocianych larw -do wnętrza pędów i tworzenia się zniekształceń, smaruje się korę w miejscach złożenia jaj i nagryzionych ,,podkówek” na drzewach zakwalifikowanych do zabiegów.

Przeziernik osowiec – Aegeria apiformis, rząd: Łuskoskrzydłe (Lepidoptera), rodzina: Przeziernikowate (Aegeridae)

Morfologia. Jest to motyl o wąskich, przeźroczystych skrzydłach, których rozpiętość dochodzi do 45 mm. Tułów jest czarnobrunatny z żółtymi plamami, odwłok żółty z granatowymi obrączkami.

Biologia. Rójka odbywa się w czerwcu i lipcu. Samica znosi na pniu drzewa do tysiąca jaj, które spadając zatrzymują się w szparach kory lub na ziemi. Po około 4 tygodniach lęgną się z nich gąsienice, które wygryzają podłużne chodniki w szyi korzeniowej drzew, najpierw w łyku, a następnie w drewnie. W żerowiskach tych gąsienice spędzają dwie zimy, a wiosną przepoczwarczają się w kokonach w pobliżu otworów przygotowanych do wylotu motyli. Przed samym wylotem poczwarka wysuwa się z kokonu i wydostaje z otworu pod powierzchnię kory; generacja dwuletnia.

Znaczenie gospodarcze. Przeziernik osowiec jest poważnym szkodnikiem topól. Młode drzewka chorują, starsze natomiast zostają złamane w miejscach żerów.

W celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się przeziernika osowca pożądane jest dokładne badanie topól rosnących w pobliżu zakładanych plantacji, usuwanie drzew zasiedlonych i karczowanie pniaków. Zwalczanie polega na stosowaniu w okresie rójki i składania jaj ciekłych preparatów owadobójczych o działaniu kontaktowym oraz opryskiwaniu nimi odziomkowych partii drzew i ziemi w pobliżu pnia, w końcu maja i na początku czerwca. Na topolach występuje również przeziernik topolowiec (Sciapteron tabaniformis), nieco mniejszy od przeziernika osowca, którego gąsienice rozwijają się w łyku, a następnie w drewnie młodych drzewek. W miejscach żerowania gąsienic powstają zgrubienia. Przepoczwarczenie następuje bez oprzędu. Przed wylotem motyla poczwarki wysuwają się z otworów chodników. Do zwalczania stosuje się insektycydy kontaktowe.

Źródło: Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.