Dział III. Czynniki abiotyczne. T. “Szkodliwy wpływ zbyt wysokich temperatur na rośliny.”

Dział II. Szkodliwe  czynniki abiotyczne

A. Czynniki atmosferyczne

Grupa czynników abiotycznych, czyli czynników natury nieożywionej, jest bardzo duża. W tym rozdziale omówiono tylko główne naturalne czynniki abiotyczne: atmosferyczne, glebowe, wody, wydmy piaszczyste. Inne czynniki abiotyczne, jak zanieczyszczenia powietrza, pożary itp. omówiono w rozdziale traktującym o czynnikach antropogenicznych.

1. Wysokie temperatury

Zbyt silne nasłonecznienie, które prowadzi do wzrostu temperatury komórek roślinnych, w granicach od 45 do 55°C, lub powoduje silne wahania temperatury zakłócające gospodarkę wodną w roślinach, może wywoływać zjawiska chorobowe.

Zamieranie siewek może nastąpić wskutek nadmiernego nagrzania powierzchni gleby. Zjawisko to jest nazywane także zgorzelą słoneczną siewek lub oparzeliną siewek. Kambium (miazga) strzałek w szyi korzeniowej w miejscu zetknięcia się z powierzchnią gleby zostaje zabite, w wyniku czego siewki się przewracają . Takie uszkodzenia powstają najczęściej na ciemnych, próchnicznych i torowych glebach, które nagrzewają się znacznie silniej niż powietrze, a także na glebach suchych i lekkich, które wolniej odprowadzają pochłonięte ciepło niż gleby wilgotne i zwięzłe. Zamieranie siewek dotyczy najczęściej gatunków drzew iglastych oraz buka. Nadmiernemu nagrzaniu gleby w szkółkach zapobiega się stosując różnego rodzaju osłony, najczęściej maty i chrust, niekiedy także posypuje się ciemne gleby piaskiem w celu zmniejszenia pochłaniania promieni słonecznych.

Silne nasłonecznienie przy słabej cyrkulacji powietrza powoduje także zamieranie liści i młodych pędów. Brzegi i końce liści, części blaszek lub całe liście brunatnieją, skręcają się i opadają. Szczególnie narażone na te uszkodzenia są gatunki drzew o dużych i delikatnych liściach, p. lipa, klon. Natomiast gatunki drzew twardych, błyszczących liściach, np. dąb, lub o liściach małych i wiotkich, p. robinia, osika, są odporniejsze. Również igły modrzewia przebarwiają się odpadają wskutek nadmiernego nasłonecznienia, natomiast u innych drzew iglastych zamierają tylko młode pędy. Najczęściej są uszkadzane tylko wierzchołkowe części koron oraz drzewa rosnące poza drzewostanem. Objawy tych szkodzeń występują podczas skrajnie upalnych lat i nie zawsze można ustalić, czy ich przyczyną jest bezpośrednie szkodzenie tkanek liścia przez wysoką temperaturę, czy też są one spowodowane przez niedobór wody.

Zgorzelina kory występuje u gatunków drzew o cienkiej korze, jak buk i świerk. Są to oparzenia słoneczne kory na pniach, czasem także na gałęziach. Bezpośrednią ich przyczyną jest zabicie kambium i gwałtowny ubytek wody w tkankach kory. Początkowo w miejscu uszkodzenia kora się unosi i przybiera barwę brunatnordzawą, następnie pęka podłużnie i poprzecznie, w wyniku czego powstają płaty o odciętych brzegach, które następnie odpadają odsłaniając drewno. Brzegi rany zalewa kambium, tworząc listwowate zgrubienia. Straty z powodu zgorzeliny kory polegają na zmniejszeniu wartości technicznej drewna, zmniejszeniu przyrostu, ułatwianiu wtargnięcia grzybom i owadom, a często na zamieraniu drzew.

Uszkodzenia występują najczęściej na południowo-zachodnich obrzeżach lasu. Najwięcej cierpią drzewa w wieku od 50 do 80 lat, zwłaszcza gdy zostaną nagle odsłonięte.

Zgorzelinie kory można zapobiegać przez unikanie nagłego odsłaniania drzew Jeśli jednak uszkodzenia już wystąpiły, należy utrzymać uszkodzone drzewa jak najdłużej w ścianie drzewostanu. W przeciwnym wypadku odsłonięte zostaną następne drzewa i szkody będą się powiększały. Odsłonięte drewno cenniejszych okazów drzew można pobielić mlekiem wapiennym, posmarować papka z gliny, obwiązać chrustem, a nawet obsadzić drzewa dzikim winem w celu zmniejszenia skutków nadmiernego nasłonecznienia.

Rysy słoneczne są to pęknięcia pojawiające się na pniach pod koniec zimy lub wczesną wiosną. Ich przyczyną są nagłe zmiany temperatury powietrza. Pęknięcia te powstają blisko ziemi i osiągają różną długość. Stosunkowo podatne na rysy słoneczne są gatunki liściaste, zwłaszcza buk i dąb. Rysy te najczęściej zarastają, ale lekko uszkodzona kora może stanowić miejsce infekcji przez grzyby wywołujące zgniliznę drewna.

Źródło: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.