Temat 2: “Stanowisko systematyczne i ogólne wiadomości o owadach”.
Ogólne wiadomości o owadach
1. Stanowisko systematyczne
Owady (Insecta) stanowią najliczniejszą gromadę typu stawonogów. Liczne spośród nich występują na terenach leśnych, gdzie wyrządzają znaczne szkody, inne zaś są ich tępicielami i z tego względu zasługują na ochronę. Pod względem systematycznym należą one przeważnie do następujących rzędów:
– prostoskrzydłe (szarańczaki) — Orthoptera
– pluskwiaki – Rhynchota
– chrząszcze (tęgopokrywe) — Coleoptera
– motyle (łuskoskrzydle) — Lepidoptera
– błonkoskrzydłe (błonkówki) — Hymenoptera
– dwuskrzydłe (muchówki) – Diptera
Prostoskrzydle – owady o przeobrażeniu niezupełnym, o gryzącym aparacie gębowym; przednie skrzydła mają skórzaste, tylne – błoniaste; tylne odnóża skoczne; tutaj należą m.in. pasikoniki, świerszcz, szarańcza, opaślik sosnowiec.
Pluskwiaki – rząd owadów, w którym wyróżnia się dwa podrzędny:
a. Pluskwiaki równoskrzydłe – Homoptera; owady o przeobrażeniu niezupełnym, o małych na ogół rozmiarach ciała, mają aparat gębowy ssąco-kłujący; skrzydła błoniaste, czasem pergaminowate; należą tu m.in. mszyce i czerwce, charakteryzujące się wielką rozrodczością i pojawiające się niekiedy w bardzo dużych ilościach.
b. Pluskwiaki różnoskrzydle – Heteroptera; owady o przeobrażeniu niezupełnym; średniej wielkości, aparat gębowy mają ssąco-kłujący, skrzydła przednie w postaci półpokryw; w lasach pędzą przeważnie żywot drapieżników; niektóre pluskwiaki wyrządzają szkody w uprawach rolnych.
Chrząszcze – owady o przeobrażeniu zupełnym; różnej wielkości, od bardzo małych do bardzo dużych; aparat gębowy mają gryzący; silnie schitynizowane skrzydła przednie tworzą tak zwane pokrywy, u niektórych gatunków skrócone i nie zakrywające całego odwłoka; liczne chrząszcze wyrządzają duże szkody w gospodarstwie leśnym, inne gatunki są gospodarczo obojętne, a niektóre prowadzą żywot drapieżny, w związku z czym są pożyteczne.
Motyle – owady o przeobrażeniu zupełnym; różnej wielkości, przeważnie z 2 parami skrzydeł błoniastych pokrytych łuskami, tworzącymi barwne wzory; mają na ogół ssący aparat gębowy, larwy zwane gąsienicami mają 3 pary nóg tułowiowych i 2–5 par nóg odwłokowych, poczwarki zakryte; liczne gatunki motyli są znanymi szkodnikami roślin uprawnych oraz drzew leśnych.
Błonkoskrzydle – owady o przeobrażeniu zupełnym; mają aparat gębowy gryząco-liżący; obie pary skrzydeł błoniaste, zwykle dobrze rozwinięte; użyłkowanie na ogół słabe; na brzegu przednich skrzydeł widoczna jest zwykle plamka zwana znamieniem; poczwarka wolna. Błonkoskrzydłe dzielą się na 3 podrzędy różniące się sposobem życia, a mianowicie:
a. rośliniarki – Symphyta (np. osnuja gwiaździsta – Acantholyda nemoralis), których larwy, o dużej – niekiedy – liczbie odnóży, żywią się roślinami;
b. owadziarki – Parasitica, obejmujące głównie owady pasożytnicze, np. gąsienicznikowate – Ichneumonidae, męczelkowate – Braconidae i bleskotkowate — Chalcididae
c. żądłówki – Aculeata, spośród których pewne gatunki żyją społecznie (np. mrówki i pszczoły) i mają duże znaczenie gospodarcze.
2. Budowa ciała
Ciało owadów składa się z 3 wyraźnie oddzielonych od siebie części: głowy, tułowia i odwłoka. Na głowie mieszczą się oczy stanowiące organ wzroku, czułki będące narządem dotyku i powonienia oraz narządy gębowe.
Tułów składa się z trzech segmentów: po stronie brzusznej każdego z nich znajduje się jedna para nóg. U owadów wyróżnia się kilka typów nóg, w tym m.in. skoczne (np. u opaślika sosnowca), pływne (u pływaka żółtobrzeżka), bieżne (np. u tęcznika liszkarza), grzebne (u turkucia podjadka) i inne. Większość owadów ma przytwierdzone do tułowia 2 pary skrzydeł (z wyjątkiem owadów należących do podgromady bezskrzydłych), które u pewnych gatunków są zredukowane lub znajdują się w formie szczątkowej. U niektórych gatunków owadów samice są bezskrzydłe lub mają skrzydła silnie zredukowane i tym samym są pozbawione zdolności lotu (np. samica piędzika przedzimka).W części odwłokowej znajdują się narządy kopulacyjne i ujście przewodu pokarmowego.
Ciało owadów pokryte jest pancerzem zbudowanym z chityny, do którego zamocowane są mięśnie, otaczające organy wewnętrzne: przewód pokarmowy, układ krwionośny, układ wydalniczy, układ nerwowy, układ oddechowy i układ rozrodczy.
Źródło:
Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.