Temat: Przyczyny powstawania gradacji-teorie.

Przyczyny powstawania gradacji szkodników pierwotnych

Na temat przyczyn powstawania gradacji szkodliwych owadów leśnych powstało wiele różnych teorii. Jedną z pierwszych była teoria pasożytnictwa, przypisująca decydujący wpływ na powstawanie i przebieg gradacji jakościowo i ilościowo zmiennemu zespołowi ich pasożytów. Naruszenie równowagi między populacją szkodnika a jego pasożytami tłumaczono przede wszystkim wpływem klimatu bądź gospodarczej działalności człowieka.

Rozwinięciem teorii pasożytnictwa była teoria biocenotyczna, zwracająca uwagę na złożoność związków w biocenozie. Uznawała ona wpływ kompleksu oddzia­łujących na siebie czynników, jak ptaki, drapieżcy, pasożyty.

Reakcją na teorie pasożytniczo-biocenotyczne było stworzenie teorii klimatycz­nej, która przypisywała decydujący wpływ na zmiany gęstości populacji szko­dliwych owadów leśnych specyficznym układom czynników klimatycznych. W te­orii tej nie uwzględniono złożoności wpływu klimatu działającego nie tylko na szkodnika, ale i na roślinę żywicielską oraz wrogów naturalnych.

Niektórzy badacze reprezentują pogląd, że zmiany liczebności szkodliwych owa­dów zależą od czynników kosmicznych. Tak np. teoria plam słonecznych dopatruje się istnienia zależności pomiędzy grada­cjami szkodliwych owadów leśnych a okresem pojawiania się plam na Słońcu. Wzrostom liczby tych plam towarzyszą masowe pojawy różnych gatunków szkod­ników.

Częste występowanie gradacji w równo- wiekowych drzewostanach sztucznego pochodzenia zwróciło uwagę na istnie­nie zależności pomiędzy dynamiką po­pulacji owadów a działalnością człowieka ( teoria antropogeniczna), tworzeniem przez niego monokultur,  zja­wisk przypadkowych w postaci np. po­żaru, powodzi, introdukcji nowych ga­tunków do biocenozy itp.

W ostatnich latach wielu badaczy wyraża pogląd, że bezpośrednim bodźcem do wystąpienia gradacji owadów jest nie­zadowalający stan fizjologiczny ich roślin żywicielskich. Naturalna odporność drze­wostanu uzależniona jest od ilości różnych substancji ochronnych, zwłaszcza olejków eterycznych znajdujących się w sokach i tkankach roślin. Czynniki klimatyczne wywierają znaczny wpływ na zmiany ilo­ściowe szkodników, zarówno bezpośre­dnio jak i pośrednio, poprzez wspomnia­ny już stan fizjologiczny roślin.

Na uwagę zasługuje także teoria Koehlera o gradologicznym starzeniu się gatunków jednych szkodników leśnych i młodości drugich. Przykładem tego może być cho­ciażby strzygonia choinówka, na począ­tku bieżącego stulecia szkodnik o ogrom­nym znaczeniu gospodarczym, a w okresie ostatnich kilkunastu lat pojawiająca się jedynie w małych ogniskach gradacyjnych. Za przykład młodości gradologicznej służyć może skośnik tuzinek, o któ­rym do niedawna prawie nic nie wiedzia­no, a który ostatnio rozprzestrzenił się w wielu krajach i wyrządza znaczne szkody.