Dział III. Szkodliwe czynniki abiotyczne. Temat:” Wody bieżące i stojące-wpływ na drzewostany”

Wody bieżące i stojące.

Bezpośredni wpływ nadmiaru wody na drzewa częściowo już omówiono, rozpatrując czynniki atmosferyczne i glebowe. W tym miejscu zostaną podane skutki działania wód na glebę i szkody o charakterze klęsk żywiołowych.

1. Wody bieżące

Wody bieżące powstają albo w wyniku nadmiernych opadów deszczu, albo szybkiego tajania dużych mas śniegu. Powodują one kilka rodzajów erozji gleby.

Erozja powierzchniowa albo zmywowa polega na zmywaniu wierzchniej, urodzajnej warstwy gleby przez drobne strużki wody spływającej po powierzchni zbocza płytkimi żłobinkami i bruzdkami. Wskutek wypłukiwania i unoszenia cząstek próchnicznych, pylastych i ilastych, a wraz z nimi soli mineralnych, maleje żyzność gleby. W końcowej fazie proces ten prowadzi do całkowitego zmycia urodzajnej warstwy gleby. Erozja powierzchniowa występuje na dużych obszarach.

Erozja liniowa albo rozmywowa jest to łatwo zauważalny, dość gwałtowny proces rozmywania gleby przez skoncentrowane strugi wody spływające wartko po zboczu stale pogłębiającymi się żłobinami, powodujące powstawanie rynien, wyrw, jarów i wąwozów.

Nieco rzadziej występującym rodzajem erozji wodnej jest soliflukcja, polegająca na usuwaniu się lub spływie całych mas gleby po stromych zboczach. Zjawisko to występuje zwykle wiosną wskutek ześlizgiwania się rozmarzniętej i nasyconej wodą wierzchniej warstwy gleby po nie rozmarzniętym jeszcze lub skalistym podłożu, w wyniku czego powstają tzw. usuwiska. Wody płynące w strumieniach i rzekach powodują erozję brzegową i dolną.

Wszystkie wymienione rodzaje erozji mogą występować przy dzikich potokach, które zbierają po drodze zarówno wody spływające powierzchniowo, jak i większymi strugami. W miarę nabierania szybkości wody te niosą coraz większe masy ziemi, kamieni, wyrwanych drzew, uszkadzają dno i brzegi swego koryta, a nawet zmieniają koryto. W dolnym biegu osadzają unoszone materiały, powodując powstawanie rozległych żwirowatych lub kamienistych usypisk, trudnych do zalesienia. Dzikie potoki ułatwiają również powstawanie usuwisk przez podmywanie zboczy, a także niszczą kładki, mosty, przepusty, drogi, tory kolejowe, budynki.

Najskuteczniejszą ochronę zboczy przed erozją wodną stanowi las, gdyż umacnia on glebę korzeniami drzew i znacznie opóźnia tajenie śniegów. Dlatego należy unikać wszelkich czynności ułatwiających uruchamianie gleby, a tereny wylesione w miarę możliwości ponownie zalesić.

Erozji wodnej w górach zapobiega się również sposobami mechanicznymi: formuje się odpowiednio zbocza, utrwala je darnią, słomą, chrustem, płotkami ochronnymi. W miejscach narażonych na staczanie się grubszego materiału skalnego, jak rynny, żleby, dna wąwozów, stosuje się zapory drewniane, kraty z żerdzi, siatkę drucianą, murki z kamienia. Na niezupełnie obnażonych zboczach zakłada się żywopłoty z mało wymagających gatunków krzewów, np. wierzby kaspijskiej. W bardzo zagrożonych terenach stosuje się zabudowę techniczną – różnego rodzaju budowle kamienne i betonowe, stopnie, ostrogi, progi, przegrody itp., które mają na celu zmniejszenie spadku, zwolnienie prędkości spływu wody i złagodzenie skutków jej erozyjnego oddziaływania oraz akumulowania materiału nanoszonego z górnych części zlewni.

W okolicach podgórskich i na nizinach występują również powodzie. Obejmują one duże obszary i powodują ogromne szkody w lesie – unoszą drewno z lasu, zamulają szkółki i uprawy, a jeśli trwają długo, mogą uszkadzać również starsze drzewa.

Ochrona przed powodziami polega przede wszystkim na racjonalnej gospodarce leśnej i wodnej w górach oraz na regulowaniu rzek na całej długości, wznoszeniu wałów ochronnych, zapór i zbiorników wodnych, co wykracza poza zakres działalności lasów państwowych

2. Wody stojące

Wody stojące występują najczęściej w bezodpływowych kotlinach lub rozległych, płaskich obniżeniach terenu, w dolinach rzek.

Powodem nadmiernego zawilgocenia może być znaczny dopływ wody z zewnątrz, bez możliwości odpływu; zbyt małe nachylenie powierzchni, utrudniające odpływ; mała przesiąkliwość podłoża lub występowanie w nim warstw nieprzepuszczalnych; wylewy rzek lub podtopienie przez stawy i sztuczne zbiorniki wodne.

Niekiedy zabagnienie występuje nagle po wycięciu drzewostanów, po pożarach, klęskach owadzich i wiatrołomach. Jego przyczyną oprócz niedostatecznego odpływu wody jest raptowne zmniejszenie transpiracji i dlatego na terenach skłonnych do zabagnienia nie można zakładać większych zrębów.

Jeżeli powodem zabagnienia jest nieprzepuszczalna warstwa (np. rudawca) w podłożu, to należy ją przebić w najniższym położeniu i w ten sposób odprowadzić wodę do głębszych warstw. Studnie takie średnicy od 2 do 3 m wykonuje się latem, kiedy poziom wody jest najniższy. Dla bezpieczeństwa należy je ogrodzić. Aby uniknąć zakłóceń w rozwoju drzewostanu wskutek nagłego obniżenia poziomu wody, najlepiej jest wykonywać takie zabiegi po wyrębach.

W terenach o stałym zabagnieniu stosuje się systemy odwadniające, najczęściej polegające na wykonaniu sieci rowów lub wkopanych w ziemię drenów. Urządzenia te wymagają konserwacji, której zaniedbanie powoduje wtórne zabagnienie terenu.

Źródło: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.