Temat 45: “Metoda hylotechniczna jako metoda profilaktyczna w ochronie lasu”

Metody hylotechniczne to normalne czynności gospodarcze w urządzaniu, użytkowaniu i hodowli lasu, stwarzające drzewom i drzewostanom optymalne warunki rozwoju, przy jednoczesnym pogorszeniu warunków dla masowego występowania szkodników. Czynności te mają na celu zwiększenie odporności drzew i drzewostanów na choroby i szkodniki.

W celu niedopuszczenia do strat powodowanych w gospodarstwie leśnym przez szkodliwe owady i choroby niezbędne jest stosowanie profilaktycznych i doraźnych zabiegów ochronnych. Pierwszeństwo należy dać metodom zapobiegawczym, które zwiększają odporność drzewostanów.

Zapobieganie występowaniu szkodników i chorób lasu wymaga dokładnej znajomości lasu i jego historii, a także zdolności przewidywania i unikania sytuacji niebezpiecznych dla zdrowia lasu. Zapobieganie łączy się ściśle z higieną lasu, dla której zachowania niezbędne jest współdziałanie z różnymi dziedzinami gospodarki leśnej.

W zakresie urządzania i hodowli lasu profilaktyka polega na przebudowywaniu drzewostanów przez dostosowanie ich składu gatunkowego do istniejących siedlisk, stosowaniu rodzimego materiału sadzeniowego, wprowadzaniu podszytów z uwzględnianiem gatunków jagododajnych ze względów biocenotycznych. Do odnowień należy dobrać najbardziej przydatne do lokalnych warunków gatunki i odmiany drzew leśnych. Szczególnie ważne jest to w terenach górskich, gdzie od pokroju korony drzewa i elastyczności gałęzi oraz strzały zależy odporność na działanie okiści i huraganu.

Przy planowaniu tych prac należy brać pod uwagę m.in. zasięg występowania wprowadzanych do drzewostanów gatunków. W warunkach swego naturalnego występowania są one bardziej odporne na szkodniki i choroby niż w przypadku wprowadzania ich do obcego środowiska. Znane są masowe wystąpienia szkodliwych owadów na gatunkach drzew rosnących na granicy zasięgu oraz poza jego granicami. Przykładem może być jodła, która na granicy swego północnego zasięgu, w Górach Świętokrzyskich, nękana jest przez zwójki i inne czynniki biotyczne i abiotyczne. Na zmrozowiskach, jeżeli pozwalają na to lokalne warunki glebowe, należy wprowadzać późno rozwijające się świerki, a na terenach chronicznego wzmożonego występowania zwójki zieloneczki – późno rozwijające się odmiany dębów.

W drzewostanach znajdujących się w zasięgu oddziaływania przemysłowych zanieczyszczeń powietrza niezbędne jest wprowadzenie w większym niż dotychczas stopniu gatunków drzew i krzewów liściastych, które wykazują nie tylko większą odporność na emisje przemysłowe, ale także w mniejszym stopniu atakowane są przez owady zaliczane do grupy szkodników wtórnych.

Wreszcie – racjonalne przeprowadzanie zabiegów melioracyjnych nie dopuszcza do zbyt gwałtownych zmian stosunków wodnych w glebie, które sprzyjają masowym pojawom szkodników wtórnych.

W celu zmniejszenia możliwości rozwoju różnych gatunków zaliczanych do grupy szkodników nękających, np. skośnika tuzinka, zwójki sosnóweczki lub korowca sosnowego, niezbędne jest utrzymywanie odpowiednio dużego zwarcia w drzewostanach. Z punktu widzenia higieny lasu korzystne jest także pielęgnowanie szkółek i wykaszanie chwastów w uprawach, co pogarsza warunki życiowe przebywających tam szkodliwych owadów oraz gryzoni.

Na powierzchniach przeznaczonych pod uprawy konieczne jest usuwanie zbędnych przedrostów stanowiących potencjalną bazę rozrodu różnych gatunków szkodliwych owadów leśnych, np. skośnika tuzinka.

Szczególna ostrożność musi być zachowana przy usuwaniu drzewek zakwalifikowanych jako rozpieracze i przerosty, o silnie rozgałęzionych i zwykle górujących koronach. W Zasadach Hodowlanych zwraca się uwagę na to, że usuwanie wszystkich rozpieraczy bez względu na przewidywane skutki jest niedopuszczalne. Zabieg ten musi się odbywać sukcesywnie, tak aby zbytnio nie rozluźniać zwarcia i nie doprowadzać do powstania luk. Usuwanie rozpieraczy zapobiega m.in. powstawaniu przygłuszek”, na których łatwo może dojść do wzmożonego rozrodu owadów z grupy szkodników wtórnych.

Zalecane jest zakładanie małych zrębów i unikanie tworzenia rozległych obszarów drzewostanów jednowiekowych, o mało urozmaiconym składzie gatunkowym, co utrudnia rozprzestrzenianie się szkodników i chorób związanych z określonym wiekiem drzewostanów.

Na stan sanitarny lasu duży wpływ wywierają trzebieże. Jak wiadomo, ich celem jest nie tylko poprawa jakości drzewostanów, ale także ich wzmocnienie i poprawa naturalnej odporności w stosunku do różnych czynników chorobowych, polepszenie stanu sanitarnego lasu i jego higieny. Zamierzenia te realizuje się przez systematyczne usuwanie drzew chorych, zasiedlonych przez szkodniki wtórne i opanowanych przez grzyby pasożytnicze. Najlepszy efekt dają trzebieże selekcyjne, podczas których pozostawia się w drzewostanach drzewa wykazujące znaczną odporność na szkodniki i choroby.

W lasach pogradacyjnych i popożarowych, a także znajdujących się pod wpływem emisji przemysłowych oraz w drzewostanach zagrożonych przez grzyby pasożytnicze cięcia pielęgnacyjne muszą mieć przede wszystkim charakter cięć sanitarnych. Dotyczy to również drzewostanów silnie spałowanych przez zwierzynę oraz drzewostanów o małej produkcyjności (tzw. negatywnych) i wreszcie – drzewostanów o zakłóconych stosunkach wodnych. Z tych samych względów należy dążyć do jak najszybszego usuwania drzewostanów po żywicowaniu. Nie należy żywicować przed pełną regeneracją igliwia drzewostanów osłabionych żerami owadów, emisjami przemysłowymi lub zmianami w poziomie wód gruntowych.

Ze względu na niebezpieczeństwo rozmnożenia szkodliwych owadów drewno pozyskiwane w czasie czyszczeń i trzebieży należy możliwie jak najszybciej usunąć z lasu, a pozostające w lesie na okres wiosny i lata, podobne jak złomy i wywroty, trzeba okorować. Szlaki zrywkowe muszą być tak projektowane, aby podczas zrywki i wywozu drewna szkody w drzewostanie ograniczyć do minimum (nie uszkadzać i nie ranić drzew starszych ani podrostów i nalotów).

Stosowane na coraz to większą skalę nawożenie może być traktowane również jako zabieg profilaktyczny, zapewnia bowiem wzrost ogólnej zdrowotności drzew oraz zwiększa, dzięki zmianom biochemicznym aparatu asymilacyjnego, naturalną śmiertelność żerujących na nich szkodników.

Omówiona działalność profilaktyczna może też być traktowana jako metoda hylotechniczna, obejmująca czynności gospodarcze, które stwarzają drzewostanom jak najlepsze warunki rozwoju, przy jednoczesnym pogorszeniu warunków masowego występowania szkodników i chorób.

Źródło:

Podręcznik: “Ochrona lasu” dla techników leśnych.